Het Aziatisch lieveheersbeestje werd hierheen gehaald om bladluizen te bestrijden, maar het middel bleek erger dan de kwaal en dus wordt er hard gezocht naar een bestrijdingsmiddel voor dit bestrijdingsmiddel. En wetenschappers hebben wat dat betreft nu een belangrijke stap gezet.
Het was echt goedbedoeld: de introductie van het Aziatisch lieveheersbeestje (Harmonia axyridis). Wij hadden hier in Europa namelijk een probleem (want: bladluizen in de land- en tuinbouw). En het lieveheersbeestje leek de oplossing (want: het is dol op bladluizen). Maar het liep faliekant mis. Het lieveheersbeestje bleek hier nauwelijks vijanden te hebben en zelf de larven van inheemse, Europese lieveheersbeestjes en rupsen te nuttigen en vlindereitjes te verslinden. “Het Aziatisch lieveheersbeestje vreet bij wijze van spreken zowat alles,” vertelt mycoloog Danny Haelewaters aan Scientias.nl. En onderzoek heeft zelfs uitgewezen dat het lieveheersbeestje de smaak van onze wijn aantast. “Harmonia axyridis eet ook graag zoet fruit. Echter, tijdens de machinale verwerking van bijvoorbeeld druiven worden de lieveheersbeesten geplet waarbij ze reflexbloed afgeven. En dit tast de smaak van de wijn aan!”
Schimmel
Geen wonder dat we in Europa een beetje spijt hebben van de moedwillige introductie van dit lieveheersbeestje. Maar ja, hoe kom je er nu weer vanaf? Wat dat betreft kijken onderzoekers sinds enkele jaren hoopvol richting een schimmel uit de orde der Laboulbeniales. Het gaat om een parasitaire schimmel die eerder op Aziatische lieveheersbeestjes in onder meer België, Spanje, Italië en Oostenrijk werd aangetroffen. Wanneer deze schimmel de Aziatische lieveheersbeestjes infecteert, kan dat bij een ernstige infectie leiden tot de dood van het lieveheersbeestje. “Bij minder sterke infectie gaat het Aziatisch lieveheersbeestje er vooral last van ondervinden, bijvoorbeeld doordat deze misschien wat minder gemakkelijk voedsel kan vinden. Of minder snel aan roofdieren kan ontsnappen, doordat vruchtlichamen van de zwam tussen de gewrichten gaan zitten en het lieveheersbeestje daardoor wat minder beweeglijk wordt.”
Andere naam, zelfde schimmel
In eerste instantie werd deze voor Aziatische lieveheersbeestjes heel vervelende schimmel aangeduid als Hesperomyces virescens. Maar daar zijn onderzoekers nu op teruggekomen. In het wetenschappelijke tijdschrift Sydowia onthullen ze dat de schimmels die eerder onder deze naam werden geschaard tot verschillende soorten kunnen worden gerekend en de soort die het nu op ons Aziatisch lieveheersbeestje heeft voorzien een eigen naam verdient, namelijk: Hesperomyces harmoniae. “De naam die we tot nu toe gebruikten, Hesperomyces virescens, is eigenlijk een verzamelnaam voor meerdere soorten,” legt Haelewaters uit. “In 1891 werd Hesperomyces virescens beschreven door Harvard-professor Roland Thaxter op een lieveheersbeest in de Verenigde Staten en sindsdien gebruikten onderzoekers deze naam voor meerdere zwammen die én op lieveheersbeesten zaten én morfologisch op de soort van Thaxter leken. Tijdens mijn doctoraat heb ik dit taxon bestudeerd op basis van morfologie, gastheerassociatie en DNA-data. Wat bleek daaruit? Dat Hesperomyces virescens bestaat uit meerdere soorten, waarbij elke soort zijn eigen gastheer kent. Het heeft even geduurd, maar nu heeft de soort op het invasieve Aziatisch lieveheersbeest dus ook zijn eigen naam: Hesperomyces harmoniae.”
Belangrijk
De nieuwe naam lijkt misschien een formaliteit. Zeker omdat H. harmoniae in veel opzichten heel sterk lijkt op de H. virescens waartoe deze eerder nog gerekend werd. Toch is het volgens Haelewaters heel belangrijk dat we deze schimmels accuraat beschrijven. “Enkel op die manier kunnen we aan een accurate schatting geraken van het aantal ectoparasitaire zwammen in de wereld, aan conservatie doen (bescherming van soorten) én eventuele biocontrole-toepassingen beginnen ontwikkelen.”
Met dat laatste doelt Haelewaters in dit geval natuurlijk op de inzet van schimmels om het Aziatische lieveheersbeestje terug te dringen. Voorlopig is dat verre toekomstmuziek, maar er wordt in het laboratorium wel al geëxperimenteerd. En dan is het wel belangrijk om te weten welke soort schimmel je het beste kunt inzetten, zo weet Haelewaters uit eigen ervaring. “We hadden al experimenten gedaan met Hesperomyces op een Amerikaans lieveheersbeest (Olla v-nigrum) en op Harmonia axyridis, maar nu weten we dus dat we daar twee verschillende soorten Hesperomyces hebben geanalyseerd. Belangrijk om te weten om resultaten te gaan verklaren!”
Infectie
Met het identificeren van de nachtmerrie van het Aziatisch lieveheersbeestje komen we mogelijk dan ook een stapje dichter bij een biologische en effectieve bestrijding van het kevertje. Maar hoe zou dat dan concreet in zijn werk moeten gaan? Daar wordt reeds serieus over nagedacht. Daarbij lijkt inmiddels wel vast te staan dat het het handigste is om enkele lieveheersbeestjes met de schimmel én een specifieke bacterie te infecteren, zo vertelt Michiel de Groot, evolutionair bioloog en PhD-student aan de Universiteit van Gent. “Aziatische lieveheersbeestjes met een infectie van Hesperomyces harmoniae zien hun levensvatbaarheid maar een klein beetje dalen, alleen bij extreem heftige infectie gaan ze ook echt dood. Dat is ook niet zo gek, want vanuit het perspectief van de schimmel heeft het de lieveheersbeestjes nodig om zich te kunnen verspreiden, en dat lukt niet als ze dood zijn. Maar het lijkt er wel op dat een infectie van Hesperomyces harmoniae en een ándere infectie schadelijk kan zijn voor de lieveheersbeestjes. In een recent onderzoek keken wetenschappers naar effecten van Hesperomyces harmoniae en een bacterie, Spiroplasma, op de lieveheersbeestjes. De schimmel óf de bacterie had geen effect, maar als het lieveheersbeestje met beide tegelijk was geïnfecteerd, ging de vruchtbaarheid van de lieveheersbeestjes erg omlaag.” De met opzet met de schimmel én bacterie geïnfecteerde lieveheersbeestjes zou je vervolgens uit kunnen zetten in winterschuilplaatsen, waar Aziatische lieveheersbeestjes soms met honderden tegelijk samenkomen en dus voldoende gelegenheid is om de schimmelinfectie op soortgenoten over te brengen.
Voorzichtigheid is geboden
De kritische lezer zal zich misschien afvragen of het na het debacle van het moedwillig geïntroduceerde Aziatisch lieveheersbeestje verstandig is om nu moedwillig een combinatie van een bacterie en schimmel onder de lieveheersbeestjes te verspreiden. En inderdaad, voorzichtigheid is op zijn plaats, erkent De Groot. “De grootste dreiging die Harmonia axyridis voor hun omgeving vormen, zijn de effecten op andere insecten, en dan voornamelijk andere lieveheersbeestjes, die ze wegconcurreren en ook opeten (Aziatische lieveheersbeestjes zijn enthousiaste kannibalen). Daarom mag zo’n schimmel als biocontrole niet ook de inheemse lieveheersbeestjes infecteren. Hesperomyces harmoniae houdt zich in het wild goed aan het alleen infecteren van Harmonia axyridis, waardoor de schimmel dus waarschijnlijk geen bedreiging is voor andere lieveheersbeestjes. We plannen hier verder experimenten rond om te testen of Hesperomyces harmoniae inderdaad niet op inheemse soorten zoals het tweestippelig lieveheersbeestje (Adalia bipunctata) kan overgedragen worden. Daarnaast moet het ook praktisch zijn om zulke methodes in te zetten. Veel bestrijding van invasieve soorten kost enorm veel tijd en mankracht, dus de infectie met Hesperomyces harmoniae (dan wel met een andere infectie, zoals Spiroplasma) moet efficiënt toe te passen zijn, en daarvoor zou je ook langer lopende pilotstudies willen doen.”
In afwachting van de resultaten daarvan heeft het Aziatisch lieveheersbeestje nog even vrij spel – tot grote teleurstelling van inheemse lieveheersbeestjes en van de wijnliefhebbers. Maar met H. harmoniae gloort er wel hoop dat we dit zwaar onderschatte importproduct uiteindelijk toch weer onder controle gaan krijgen.
