In verreweg de meeste landen zijn er regels om SARS-CoV-2 in te dammen en onze gezondheid en maatschappelijke stabiliteit te sparen. Waarom hebben we dan toch de neiging deze met een korrel zout te nemen?
Met zijn allen lekker op een kluitje in het park of op het strand, in de supermarkt tegen mensen oplopen, pontificaal de uitgang binnen lopen of borden met het maximaal aantal bezoekers negeren. Als het gaat om de naleving van de corona-regels verschillen we nogal van mening. Maar waarom eigenlijk? Zijn we niet allemaal gebaat bij een zo snel mogelijke exit van het virus?
Stadia van rouwverwerking
Volgens professor in de klinische psychologie dr. Willem van der Does van de Universiteit Leiden, is er sprake van rouwverwerking en bevindt niet iedereen zich in hetzelfde stadium. “De Amerikaanse psychiater Kübler-Ross heeft 5 stadia van rouwverwerking onderscheiden, die mensen doormaken als ze slecht nieuws krijgen. We beginnen met ontkenning, gevolgd door boosheid of protest, dan komt de behoefte om te onderhandelen en te vechten en we sluiten af met depressie en tenslotte aanvaarding. Dit is waarmee we allemaal te maken kregen een paar maanden geleden, toen het coronavirus en de crisis ons leven ging beheersen. We hoorden heel slecht nieuws, dat ons zeer schokte.”
Ontkenning
“We begonnen aan de stadia van rouwverwerking, maar niet iedereen doorloopt alle fases en al helemaal niet in hetzelfde tempo. Als je nog in het stadium van ontkenning zit, bijvoorbeeld, ben je niet overtuigd van de risico’s en zul je je overeenkomstig die overtuiging gedragen. ‘Het valt wel mee’, denk je dan. ‘Ik ben gezond en sport altijd veel. Als ik wat oploop, ziek ik het wel even uit.’ En als je in het stadium van boosheid zit, protesteer je tegen je situatie. Je volgt regels niet op, omdat je de situatie nog niet geaccepteerd hebt. Je verzet je er nog tegen. Overigens is het inderdaad ook maar de vraag of iedereen die fases helemaal zal doorlopen. Er zijn mensen die nooit aan het stadium van aanvaarding zullen toekomen. Daar komt nog bij, dat overal op sociale en in de reguliere media, wel experts te vinden zijn, die inderdaad zeggen dat het allemaal wel meevalt. Als je geluiden hoort die je overtuiging bevestigen, zul je je gesteund voelen in je overtuiging en inderdaad minder je best doen om de regels te hanteren.”
Narcistische en paranoïde trekken
“Overigens kunnen er ook andere redenen zijn om je niet aan de regels te conformeren, al zullen die veel minder vaak voorkomen. Dat kan met bepaalde persoonlijkheidsstijlen te maken hebben. Bij mensen met narcistische trekjes bijvoorbeeld, zie je dat er vaker een gebrek aan respect voor regels is, omdat deze mensen denken dat de regels niet van toepassing zijn op hen. Zij plaatsen zichzelf boven de regels. Kijk maar naar Trump die lange tijd geweigerd heeft, een mondkapje te dragen.”
“Tenslotte, maar dat zal een kleine groep zijn, zijn er mensen die wat paranoïde zijn aangelegd. Zij geloven dat de lockdown en de regels er niet zijn voor onze veiligheid, maar een manier is van de regering om haar macht over burgers uit te breiden en ons eronder te houden. Deze mensen zullen geneigd zijn de regels bewust te overtreden. Dat zullen er natuurlijk niet veel zijn, maar daarentegen: er zijn ook mensen die 5g-zendmasten willen opblazen, dus ook deze mensen kunnen erbij zitten.”
Melaatse behandeling
“Dat mensen boos worden als zij geconfronteerd worden met de regels en hoe anderen die naleven, dat kan ik me trouwens wel voorstellen. Hoe we elkaar nu behandelen, dat is in andere omstandigheden niet normaal. We behandelen elkaar nu als melaats. Het is dan een heel natuurlijke reactie om je boos te voelen als iemand met een grote boog om je heen loopt. Je bent toch niet vies of gevaarlijk? Dit botst met je zelfbeeld dat je een gezond, goed mens bent. Het zijn alleen geen normale omstandigheden en even tot 10 tellen als je boosheid voelt, dat is nu misschien wel verstandig,” aldus Van der Does.
Sociale context van gedrag
Belangrijk is om gedrag in sociale context te zien, vindt antropoloog dr. Danny de Vries van de Universiteit van Amsterdam. “In Nederland is er een publiek dat regels in acht neemt en daarna uitzonderingen toelaat, als dat een mate van redelijkheid heeft. Honden uitlaten op het strand, waar dat verboden is in de zomer, je ziet dat weinigen dat echt een probleem vinden als het regent en het strand leeg is. Ik heb ook 13 jaar in de Verenigde Staten gewoond en daar worden regels 10 keer strakker aangehouden en is er een hogere angst voor disciplinering vanuit de overheid. Niet stoppen voor een stopbord in de auto, is voor veel Amerikanen ondenkbaar. Ook al is er geen enkel ander verkeer en staat het bord op een onzinnige plaats. Maar in Nederland laten we uitzonderingen toe. Dat is een culturele karakteristiek, die de keuze van mensen om zich anders te gedragen met betrekking tot de regels, tot op zekere hoogte accepteert. Er is improvisatie rondom regels zelfs in bureaucratieën. De regels zelf, worden in Nederland vaak onderhandeld.”
Dialoog
“Daar komt bij dat mensen zich grotendeels aan de afstanden houden, niet altijd bij het lopen en passeren, dat zijn ook meer momentopnamen, maar wel bij het stilstaan en wachten. Ik denk dat de huidige sociale normen hier best een grote rol spelen. Mensen voegen zich in de publieke ruimte veelal naar wat er wordt gevraagd, al gaat dat bij dynamische momenten soms mis. Wellicht dat de incidentele gevallen waar het verkeerd gaat, daardoor extra opvallen.”
De antropoloog pleit dan ook voor dialoog in plaats van beoordeling. “Mensen hebben beweegredenen om te doen wat ze doen, wat binnen hun sociale context wordt bekrachtigd als oké of normaal. Natuurlijk zijn er ook mensen die vanuit hun persoonlijkheid agressiever dan anderen reageren, maar agressieve communicatie komt vooral, doordat mensen niet de tijd nemen om echt naar elkaar te luisteren en elkaar te proberen te begrijpen. De cultuurverandering, die corona kan inleiden op de langere termijn, kan best wel eens hier verandering in aanbrengen. We kunnen experimenteren met hoe we omgaan met elkaar in moeilijke situaties en leren om begrip te tonen voor ieders sociale context en situatie.”
Motivatie
“Ik denk dat het belangrijk is om elkaar in waarde te laten en juist naar voren te brengen de beweegredenen van de mensen die de regels niet zomaar hanteren. Luister naar hun motivatie, geef ze de ruimte en ga daarna in dialoog binnen hun sociale leefwereld. Laat daardoor ook zien dat er een publieke consequentie zit aan bepaalde keuzes. Geef deze groepen de kans om dat te horen en daar zelf een oplossing voor te vinden. Ik denk dat disciplinering een noodingreep is wat tijdelijk effect heeft maar op de lange termijn averechts werkt. Corona is een lange termijn probleem,” meent De Vries.
Hoelang de coronacrisis inderdaad nog gaat duren, is niet zeker. Maar dat mensen verdeeld zullen blijven in hun naleving van regels, is dat voorlopig wel. We zullen met zijn allen nog wat stadia doorlopen.
