Nieuw onderzoek naar ‘naïef realisme’ laat zien waarom mensen er vaak van overtuigd zijn dat ze gelijk hebben, zelfs als dat helemaal niet zo is. Mensen geloven ten onrechte dat ze over alle relevante informatie beschikken om een weloverwogen beslissing te nemen of om hun standpunt te verdedigen. En dat kan grote gevolgen hebben.
Wetenschappers noemen dit fenomeen de ‘illusie van begrip’ of de ‘illusie van objectieve waarheid’, oftewel onze neiging om te overschatten hoe goed we een situatie begrijpen. Mensen gaan er vaak van uit dat de informatie die ze voorhanden hebben, voldoende is. Ze gaan niet op zoek naar meer informatie die hen zou kunnen helpen een beter geïnformeerde beslissing te nemen, ook al zijn de argumenten die hen onder ogen komen erg eenzijdig. “Als je mensen een paar feiten geeft die logisch klinken, zeggen de meesten: ‘dat klinkt wel goed’ en dan gaan ze ermee akkoord”, legt hoofdonderzoeker Angus Fletcher, hoogleraar aan de Ohio State University, uit.
De helft van het verhaal
Aan het onderzoek hebben in totaal 1261 Amerikanen meegedaan. De deelnemers werden in drie groepen verdeeld, waarbij elke groep een ander artikel voorgeschoteld kreeg over een fictieve school met een watertekort. De proefpersonen in de eerste twee groepen kregen slechts één kant van het verhaal te lezen, terwijl de controlegroep het volledige verhaal op hun scherm zag.
De deelnemers die slechts de helft van het verhaal lazen – alleen de argumenten voor of tegen een fusie van de school – dachten tóch dat ze genoeg informatie hadden om een beslissing te nemen. “De proefpersonen die slechts de helft van de informatie tot hun beschikking hadden, waren zelfs meer overtuigd van hun beslissing dan degenen die het volledige verhaal hadden gelezen”, zegt Fletcher. Ze waren er zeker van dat hun beslissing de juiste was, ook al misten ze belangrijke informatie. Opvallend was ook dat de mensen die maar één kant van het verhaal hadden gelezen, dachten dat de meeste anderen dezelfde keuze zouden maken als zij. Dit onderstreept hoe sterk het geloof in het eigen gelijk kan zijn, zelfs bij beperkte informatie.
Goed en slecht nieuws
Maar dit is niet alleen maar slecht nieuws. Sommige deelnemers die eerst maar één kant van het verhaal hadden gelezen, waren namelijk bereid om hun mening te herzien, nadat ze alsnog de volledige informatie hadden gekregen. Fletcher maakt hierbij wel een kanttekening: “Het werkt niet altijd zo. Vooral bij diepgewortelde ideologische kwesties kunnen mensen nieuwe informatie aan de kant schuiven, omdat ze de echtheid ervan niet vertrouwen. Ook kunnen ze de neiging hebben om nieuwe kennis – die niet in hun straatje past – aan te passen, zodat de informatie beter aansluit bij hun bestaande overtuigingen.”
Misverstanden in het dagelijks leven
De meeste conflicten in het dagelijks leven draaien echter niet om ideologie, maar om misverstanden. Deze studie is een belangrijke aanvulling op de bestaande kennis over wat ‘naïef realisme’ wordt genoemd, het idee dat mensen hun eigen opvattingen als de objectieve waarheid beschouwen. Het laat zien dat mensen in de regel heel goed in staat zijn om een weloverwogen oordeel te vellen over een situatie, en dan ook vaak op eenzelfde standpunt uitkomen. Maar het is dan wel essentieel om de beschikking te hebben over alle benodigde informatie.
Fletcher onderzoekt al jaren de manier waarop verhalen invloed uitoefenen op mensen. Hij benadrukt hoe belangrijk het is om het volledige verhaal te kennen voordat je een standpunt inneemt. “Mensen denken vaak dat ze alle relevante feiten kennen, zelfs als dat niet zo is”, vertelt hij. “De eerste stap bij een meningsverschil zou moeten zijn om jezelf af te vragen: ‘Mis ik iets dat me kan helpen om de ander beter te begrijpen?’ Dat is de manier om deze illusie van genoeg informatie tegen te gaan.”
