Mensen vinden het vervelend om een helm mee te nemen. En bovendien raakt hun haar er ook nog eens van in de war.
Nederland is een waar fietsland. We fietsen samen meer dan 15 miljard kilometer per jaar. En hoewel het in Nederland niet verplicht is om een fietshelm te dragen, weten we eigenlijk best dat het veel veiliger zou zijn om dat wel te doen. Als alle fietsers in Nederland een helm zouden dragen, zou dit naar schatting jaarlijks 100 tot 110 verkeersdoden en tussen de 1700 en 1900 ernstige verkeersverwondingen kunnen voorkomen, zo meldt het SWOV. Toch dragen veel Nederlanders geen helm: slechts 3 procent van de mannen en 5 procent van de vrouwen doet dit. Maar wat houdt ons tegen?
Waarom dragen fietsers geen helm?
Steven Friedman, een arts in de spoedeisende hulp van het Toronto General Hospital en universitair docent aan de Universiteit van Toronto, besloot om dit onderwerp te onderzoeken. “Als arts in de spoedeisende hulp kom ik vaak gewonde volwassen fietsers tegen”, vertelt hij. “Veel van hen droegen geen helm tijdens het ongeluk. Ik wilde beter begrijpen waarom sommige fietsers geen helm dragen en hoe ik ervoor kan zorgen dat meer fietsers dat wel doen.”
Studie
Een groep van 72 gewonde fietsers, die geen helm droegen en werden behandeld in het Toronto General Hospital, nam deel aan het onderzoek. Hun leeftijden lagen tussen de 18 en 68 jaar. De groep bestond uit een gelijke verdeling van mannen en vrouwen. Alle deelnemers werden ondervraagd over hun fietsgedrag. “De meeste deelnemers waren regelmatige fietsers”, zegt Friedman in gesprek met Scientias.nl. Toch gaf het merendeel aan dat ze nooit of zelden een helm droegen (76 procent). Ook dacht maar een klein aantal dat een fietshelm onnodig of ineffectief was. “De belangrijkste reden dat ze geen helm droegen, was dat ze het onhandig vonden”, vervolgt Friedman. “Zo vonden ze het bijvoorbeeld lastig om de helm mee te nemen. Ook raakte hun haar ervan in de war. Het had niets te maken met de kosten van de helm of met het maken van een spontane, ongeplande rit.”
Fietspaden
In Nederland zijn er gelukkig veel goede fietspaden. Toch geeft dat geen garantie voor veiligheid. “In onze studie zagen we veel ongelukken die verband hielden met situaties waarin fietsers plotseling de weg op moesten”, legt Friedman uit. “Denk bijvoorbeeld aan fietsers die het verkeer in moeten omdat er auto’s illegaal op fietspaden staan geparkeerd, botsingen met voetgangers, aanrijdingen met automobilisten of voetgangers op kruispunten en botsingen met andere fietsers. Fietsers zijn dus niet altijd op een fietspad. En ook daar kunnen trouwens nog steeds ongelukken gebeuren.”
Fietshelm dragen
Een fietshelm zou in dergelijke gevallen veel hoofdletsels en doden kunnen voorkomen. “De focus zou moeten liggen op het voorkomen van ongelukken”, betoogt Friedman. “Dit houdt in dat er goede fietsinfrastructuur moet zijn (zoals gescheiden fietspaden), dat fietsers ’s nachts verlichting (zoals lampen en reflecterende kleding) moeten gebruiken en dat fietsen voorzien zijn van een fietsbel. Maar zelfs onder de beste omstandigheden kunnen ongelukken nog steeds plaatsvinden. Het hoofdletsel dat hierdoor ontstaat, is echter een te vermijden oorzaak van overlijden en invaliditeit. Het dragen van een helm zou het aantal van dergelijke gevallen namelijk fors kunnen terugdringen.”
Wat zou kunnen helpen om mensen te overtuigen een fietshelm te dragen?
Zoals gezegd is het in Nederland niet verplicht om een fietshelm te dragen. Maar zoals uit deze studie blijkt, is het wel verstandig. Friedman onderzocht daarom niet-wettelijke manieren om volwassen fietsers aan te moedigen een helm te dragen. Hij ontdekte dat fietsers eerder geneigd zijn een helm op te zetten als ze de juiste stimulans krijgen. Vervolgens probeerde hij verschillende methoden uit om meer fietsers te overtuigen een helm te dragen.
Programma
Ongeveer een derde van de gewonde fietsers uit de studie kreeg willekeurig een programma toegewezen om het dragen van een helm aan te moedigen, terwijl de rest als controlegroep diende. De programma’s bestonden uit een uitleg over het belang van het dragen van een helm, een voucher voor een gratis helm, geplande e-mailherinneringen met een korte enquête over het gebruik van een fietshelm, een socialmediagroep en de kans om een vriend aan te bevelen voor een gratis helm na een jaar. Alle deelnemers kregen de opdracht om gedurende de volgende 12 maanden vragenlijsten in te vullen om te controleren of ze hun fietshelm gebruikten. De helft van de mensen die een voucher voor een gratis fietshelm ontvingen, maakte ook daadwerkelijk gebruik van die voucher. Hoewel veel deelnemers na een jaar niet meer op de vragenlijsten reageerden, gaf 75 procent van de fietsers die een stimulans hadden gekregen aan altijd een helm te dragen, terwijl dat voor 22 procent van de controlegroep gold. “Educatieve programma’s en het aanbieden van helmen resulteren doorgaans in een toegenomen gebruik van fietshelmen”, concludeert Friedman. “De grootste uitdaging is echter om dit effect langdurig te laten zijn – dus zes maanden of langer.”
Gerichte prikkels
Kortom, de studie toont aan dat fietsers eerder een helm zouden dragen als ze daarvoor aangemoedigd en beloond worden. Het aanbieden van gerichte prikkels, zoals gratis helmen en educatieve programma’s, zou dus het gebruik van een fietshelm aanzienlijk kunnen bevorderen. “Dit onderzoek helpt ons inzicht te krijgen in wie de fietsers zijn die bij de spoedeisende hulp komen en waarom zij geen helmen dragen”, concludeert Friedman. “Daarnaast hebben we de kans gekregen om een nieuw plan te testen dat het gebruik van een fietshelm stimuleert.”
Barbra Backus, spoedeisendehulparts in Rotterdam die niet betrokken was bij het onderzoek, reageert op de bevindingen. “Fietsen is over het algemeen erg goed voor de gezondheid”, zegt ze. “En als meer mensen de fiets in plaats van de auto zouden nemen, kan dit helpen om luchtvervuiling te verminderen en klimaatverandering tegen te gaan. Veilig fietsen is echter heel belangrijk. Dit hangt af van het voorkomen van ongevallen, wat kan worden verbeterd met een betere fietsinfrastructuur, maar ook van het juiste gebruik van een helm om letsel te beperken als er toch ongevallen gebeuren. Dit onderzoek helpt ons te begrijpen waarom fietsers geen helm dragen en wat hen zou kunnen motiveren om dat wel te doen. Wanneer fietsers na een ongeluk in de spoedeisende hulp komen, is dat een unieke kans voor artsen om het belang van een helm uit te leggen. Deze studie suggereert dat zo’n aanpak effectief kan zijn. Ik hoop dat toekomstig onderzoek deze bevindingen kan bevestigen en verder kan bouwen op dit werk om fietsen voor iedereen veiliger te maken.”
