Je kinderen een klap verkopen, omdat ze de tafel niet helpen afruimen: dat is onder mensen not done. Maar wetenschappers hebben nu een visje gevonden dat zijn nageslacht wél fysiek straft als het niet goed meehelpt.
In menselijke samenlevingen is het al millennialang gebruikelijk dat mensen die samenwerkingsverbanden ondermijnen of de sociale orde dreigen te verstoren, gestraft worden. Maar wij mensen zijn natuurlijk lang niet de enige soort die een zekere mate van hiërarchie kent en waarbinnen soortgenoten met elkaar samenwerken om verder te komen. Het roept de vraag op hoe andere soorten hun samenwerkingsverbanden in stand houden: straffen zij elkaar daartoe misschien ook – indien nodig?
Een visje
Om daar een antwoord op te vinden, hebben onderzoekers nu gekeken naar een klein visje dat van oorsprong in het machtige Afrikaanse Tanganyikameer leeft, maar tegenwoordig ook wel door mensen in aquaria wordt gehouden. Het gaat om de soort Neolamprologus savoryi. Visjes behorende tot deze soort doen aan coöperatieve broedzorg. Heel concreet betekent het dat dominante individuen voor het grootbrengen van hun jongen de hulp inroepen van andere, aan hen ondergeschikte, individuen – waaronder hun eigen kinderen. Die ‘helpers’ assisteren bijvoorbeeld bij het verdedigen van het territorium.
Straf
Maar hoe krijgt de ene vis de andere nu zo ver dat deze meewerkt en helpt om het nageslacht van een ander groot te brengen? Om dat uit te zoeken, observeerden de onderzoekers N. savoryi in aquaria in het laboratorium. En al snel ontdekten ze dat dominante vissen lijfstraffen gebruiken om zich van hulp van hun ondergeschikten te verzekeren.
Hoe zit dat precies?
Wanneer helpers er de kantjes vanaf lopen, valt de dominante vis die zij eigenlijk moeten helpen, hen aan, zo zagen de onderzoekers. En wanneer ‘luie’ helpers waren aangevallen, gingen ze vervolgens beter hun best doen. “Wat suggereert dat agressie van de zich voortplantende vis functioneert als straf,” aldus de onderzoekers in het blad Animal Behaviour. Kortom: luie helpers worden gestraft en die straf motiveert ze om beter te gaan helpen. “Opvallend genoeg straffen de dominante vissen zelfs hun eigen nakomelingen wanneer die lui zijn, wat suggereert dat het helpende gedrag van verwanten door straf van de ouders kan worden bevorderd,” zo schrijven de onderzoekers.
“Onze studie toont aan dat niet-menselijke dieren ook straf gebruiken om coöperatief gedrag bij groepsleden op te roepen,” concludeert onderzoeker Satoshi Awata. Het hint er tevens op dat we de sociale en cognitieve vaardigheden van de visjes wellicht onderschat hebben. “Onze resultaten onthullen dat vissen – net als mensen – gebruikmaken van geavanceerde cognitieve vaardigheden om hun samenlevingen in stand te houden.”
