Ze zeggen weleens dat alleen een vijand uit de ruimte vrede op aarde zal brengen, omdat mensen enkel de handen ineenslaan als er een gemeenschappelijke dreiging is. Dat effect is zo sterk dat het zelfs bij onze vredelievende neefjes, de bonobo’s voorkomt, ontdekten Japanse onderzoekers.
Mensen zijn beslist niet de vriendelijkste soort: we vermoorden elkaar en andere dieren. Veel andere soorten kunnen er ook wat van, maar niet de bonobo’s. Zij doden zelden een vreemdeling. Toch verenigt een gemeenschappelijke vijand ook bij hen de groep – zij het in lichtere mate. Dat betekent dat dit gedrag eerder is ontstaan dan gedacht, namelijk al enkele miljoenen jaren geleden, voordat we ons van elkaar afsplitsten.
Sinds Darwin
Het verband tussen een dreiging van buitenaf en cohesie van de groep wordt al sinds Darwin beschouwd als een aanpassing voor op competitie gebaseerde groepsvorming. Het zorgt er als het ware voor dat de groep hecht blijft, zodat die gezamenlijk sterker is dan de vijand, wat bevorderlijk is voor de overleving. Sindsdien zijn er stapels bewijs gevonden bij allerlei dieren, van chimpansees tot kleine visjes en stokstaartjes, die deze hypothese ondersteunen, maar een cruciale vraag bleef onbeantwoord: hoe zit het met soorten zonder sterke competitie tussen groepen? Niet alle dieren vormen immers groepen en niet al die groepen hoeven te concurreren met elkaar.
Geen idee
Om die vraag te beantwoorden, voerden de onderzoekers van de Kyoto University een experiment uit dat nauw aansloot op een eerdere studie bij chimpansees. Ze speelden vocalisaties af van andere groepen bij acht bonobogemeenschappen op vijf locaties in vier landen. “We hadden geen idee hoe dit zou uitpakken”, zegt hoofdonderzoeker James Brooks. “Zonder dodelijke competitie tussen groepen zou een verband tussen groepscohesie en competitie met buitenstaanders niet zo adaptief zijn, maar als het effect dateert van vóór de evolutionaire splitsing tussen mensen, chimpansees en bonobo’s, zouden er nog restanten van dat effect bij moderne bonobo’s aanwezig kunnen zijn.”
Toch conflict
En dat bleek inderdaad het geval. De geobserveerde bonobo’s waren alert en oplettend als ze de vocalisaties van andere groepen hoorden en de connectie met hun eigen groep nam in lichte mate toe, overigens wel veel minder dan bij chimpansees. De bonobo’s zaten vaker rechtop en rustten minder. Ook was er een subtiele toename van het sociaal vlooien, belangrijk gedrag om sociale banden te versterken.
De onderzoekers denken dan ook dat onze gemeenschappelijke voorouder, die 5 tot 6 miljoen jaar geleden leefde, wellicht enige groepsgerelateerde conflicten had. Maar naarmate de intensiteit ervan in de evolutionaire geschiedenis van bonobo’s afnam, verminderde ook de sterkte van het effect. “Hoewel onze studie de diepe wortels van groepsconflicten binnen onze soort blootlegt, is de echte conclusie dat dit conflict kan worden overwonnen en niet alleen in individuele gevallen, maar ook op soortniveau”, voegt Brooks toe.
Leren van de bonobo’s
Bij alle andere apensoorten, inclusief gorilla’s, orang-oetans, chimpansees, gibbons en mensen, is waargenomen dat ze elkaar in het wild doden. Bonobo’s lijken een manier te hebben gevonden om dit patroon te doorbreken. Ze vertonen tegenwoordig geen dodelijke agressie meer en zijn daar op een bepaald moment in de afgelopen paar miljoen jaar mee gestopt.
“Mensen zijn tot beide in staat: we kunnen extreme misdaden plegen tegen degenen die we als buitenstaanders beschouwen, maar we kunnen ook samen over grenzen heen werken”, zegt onderzoeker Shinya Yamamoto. Het zou mooi zijn als we die gruwelijke kant net als de bonobo’s wat meer kwijt kunnen raken.
“Bonobo’s leren ons dat de manier waarop onze voorouders andere groepen behandelden niet ons lot bezegelt. Onze eigen soort heeft elementen van zowel chimpansees als bonobo-groepsverbanden, dus het is van cruciaal belang dat we begrijpen hoe beide zijn geëvolueerd.”
