Vleermuizen zijn nogal vreemde wezens, maar de laatvlieger slaat werkelijk alles. Deze vleermuis heeft een gigantische penis: in erectie is hij ongeveer zeven keer langer én zeven keer breder dan de vagina van zijn vrouwelijke soortgenoot. Hij gebruikt het immense apparaat gelukkig alleen als extra arm om haar te omhelzen en de staart opzij te drukken tijdens de daad.
Een internationaal onderzoeksteam heeft de dieren tijdens hun intieme momenten van dichtbij bespied en voor het eerst seks zonder penetratie waargenomen, gedrag dat bij vogels heel gewoon is, maar wat bij zoogdieren een primeur genoemd mag worden. Saillant detail: van de 97 paringen vonden er 93 op de zolder van een Nederlandse kerk plaats. Ze zijn bestudeerd door burgerwetenschapper en vleermuis-enthousiasteling Jan Jeucker. De andere vier gerapporteerde sekstaferelen waren in een Oekraïens opvangcentrum voor wilde dieren.
Grote vleermuissoort
De laatvlieger, officieel Eptesicus serotinius, is een grote vleermuissoort uit de familie der gladneuzen. Hij dankt zijn naam aan het feit dat hij later uitvliegt dan een andere grote vleermuissoort, de rosse vleermuis of vroegvlieger genaamd. Het dier is van kop tot romp maximaal ongeveer 80 millimeter lang en heeft nog een staart van uiterlijk 57 millimeter. Hij heeft een spanwijdte tot 38 centimeter en weegt 15 tot 30 gram.
Dat is allemaal nog niet zo bijzonder, wel heel speciaal is de penis van de mannetjeslaatvlieger. Die is in erectie zeven keer zo groot als de vagina van het vrouwtje en heeft een eikel in de vorm van een hart, die zeven keer zo breed is als het vrouwelijke geslachtsorgaan. Penetratie is niet mogelijk, maar het mannetje kan de staart van het vrouwtje er wel mee wegduwen en haar omhelzen, waardoor hij haar dwingt tot ‘contact mating’, gedrag dat veel weg heeft van het ‘cloacaal kussen’ van vogels.
Primeur in zoogdierenland
Er is maar weinig bekend over het seksleven van vleermuizen. “We zagen toevallig dat deze vleermuizen bizar grote penissen hebben. We wilden daarom graag weten hoe het paren in zijn werk gaat”, vertelt onderzoeker Nicolas Fasel van de University of Lausanne. “We dachten dat het misschien zo ging als bij honden, waarbij de penis na penetratie opzwelt en de dieren aan elkaar vast komen te zitten. Een andere theorie was dat er geen sprake is van penetratie, maar dat soort copulatie is niet eerder bij zoogdieren waargenomen. Daar is nu verandering in gekomen.”
Een uur lang in de houdgreep
Wetenschappers hebben tot nu toe alleen de ruggen van vleermuizen gezien tijdens het paren, maar dat was in deze studie wel anders. Via de tactisch geplaatste camera’s van Jeucker wordt weinig meer aan de verbeelding overgelaten. De vleermuispenis is al in vol ornaat voordat hij contact maakt met de vulva. Het mannetje grijpt zijn partner bij de nek en beweegt zijn heupen tot hij de vagina aanraakt.
In deze positie blijven ze hangen: er is sprake van een lange omhelzing zonder beweging. Dit duurt gemiddeld zo’n 53 minuten, maar er is een uitschieter van maar liefst 12,7 uur genoteerd. Na de copulatie leek het erop dat de buik van de vrouwelijke vleermuis nat was, wat de aanwezigheid van sperma suggereert, maar er is meer onderzoek nodig om dit te bevestigen.
Multifunctionele staart
De wetenschappers speculeren dat de mannetjes mogelijk zulke grote penissen hebben gekregen om de staartmembranen van de vrouwtjes weg te kunnen schuiven. De staart gebruiken zij waarschijnlijk om onder de seks uit te komen als ze daar geen zin in hebben. “Vleermuizen gebruiken hun staartmembranen bij het vliegen en het vangen van insecten. Vrouwtjes gebruiken het ook om hun geslachtsdelen af te dekken en zich te beschermen tegen mannetjes”, legt de Zwitserse Fasel uit. “Maar de mannetjes kunnen hun grote penissen op hun beurt weer inzetten om het staartmembraan weg te drukken en de vulva te bereiken.”
Fasel en zijn collega’s zijn van plan om de anatomie en het paringsgedrag van de laatvlieger en andere vleermuissoorten tijdens vervolgonderzoek in een nog natuurlijkere omgeving te gaan bestuderen. “We zijn druk bezig om een pornodoos voor vleermuizen in elkaar te zetten. Dit wordt een soort aquarium met camera’s aan alle kanten”, besluit Fasel trots.