In de diepere regionen van de wereldzeeën hebben wetenschappers een opmerkelijke ontdekking gedaan. Ze stuitten er op vissen die ondersteboven zwemmen. En dat lijkt geen gekke hobby of vergissing van de vissen te zijn: er zijn sterke aanwijzingen dat deze vissen dat fulltime doen.
Dat is te lezen in het Journal of Fish Biology. De studie draait om vissen die gerekend kunnen worden tot de vinarmigen. Dit zijn vissen die zich veelal in de diepere regionen van de wereldzeeën ophouden en die op een heel opmerkelijke manier aan hun voedsel komen. Vinarmigen ‘hengelen’ hun voedsel namelijk binnen. Op hun kop bevindt zich daartoe het illicium (een beweeglijke hengel) met een vleesachtig uiteinde (het aas, ook wel esca genoemd). Prooien worden door dat vleesachtige uiteinde aangetrokken en happen erin, waarna de vinarmige vis ze razendsnel grijpt en oppeuzelt.
Ondersteboven
En nu hebben wetenschappers in de diepzee dus meerdere van deze vinarmige vissen aangetroffen die fulltime ondersteboven lijken te zwemmen. “Zo op het eerste gezicht is het heel vreemd,” erkent onderzoeker Andrew Stewart in gesprek met Scientias.nl. “Maar hoe meer je erover nadenkt, hoe logischer het wordt.”
Lange ‘hengel’
De vissen die de onderzoekers ondersteboven zagen zwemmen, kunnen namelijk gerekend worden tot het geslacht Gigantactis. Zoals de naam al doet vermoeden, zijn dit redelijk uit de kluiten gewassen vinarmige vissen, die tevens zijn uitgerust met een heel lange ‘hengel’ die zich op het puntje van hun snuit bevindt en – afhankelijk van de soort – wel twee tot vier keer langer kan zijn dan de vis zelf. Zo’n lange hengel kan heel handig zijn voor het binnenhengelen van voedsel, maar tijdens het zwemmen is het mogelijk ronduit onhandig. En waarschijnlijk is dat dan ook de reden dat de vissen ondersteboven zwemmen, zo stelt Stewart. “Wij denken dat ze, door ondersteboven te zwemmen, het vleesachtige uiteinde van de hengel automatisch onder zichzelf zwengelen en zo uit de gevarenzone halen. Als ze niet ondersteboven zouden zwemmen, zouden ze altijd het risico lopen dat het vleesachtige uiteinde in hun eigen mond wordt geduwd.” In dat geval zou dat uiteinde kunnen beschadigen en dat zou heel nadelig zijn. “Dat vleesachtige uiteinde is essentieel voor deze vissen, willen ze aan voedsel kunnen komen.”
Normaal gedrag
Het is niet voor het eerst dat onderzoekers een Gigantactis tegenkomen die op zijn kop zwemt. Eerder werd in de wateren tussen Californië en Hawaii al drie keer een vis behorende tot het geslacht Gigantactis aangetroffen die – op een diepte van zo’n 5000 meter – ondersteboven zwom. “Deze vissen werden gefilmd terwijl ze, net boven de zeebodem, ondersteboven dreven, elk met hun illicium verticaal naar beneden hangend,” zo schrijven de onderzoekers in hun studie. “Toen de ROV (onderwaterrobot, red.) ze benaderde, zwommen ze – nog steeds ondersteboven – weg.” Maar omdat de waarnemingen op drie verschillende momenten werden gedaan en daarbij elke keer maar één ondersteboven zwemmende vis werd aangetroffen, wisten de onderzoekers niet zeker of ze nu drie ondersteboven zwemmende vissen hadden geobserveerd of dat het slechts één ondersteboven zwemmende vis was die simpelweg op drie verschillende momenten was gespot. Kortom: het bleef anekdotisch bewijs. En dus bleef onduidelijk of dit nu ‘normaal’ gedrag was voor vissen uit dit geslacht – of niet.
Voor de nieuwe studie bogen de wetenschappers zich dan ook over beelden die op verschillende plaatsen – onder meer voor de kust van Australië, Californië en de Bahama’s – met behulp van onderwaterrobots en onderzeeërs in de diepere regionen van de oceaan waren gemaakt. En zo stuitten ze op acht observaties van waarschijnlijk vier verschillende soorten Gigantactis die allemaal op hun kop zwommen. “Afgaand op het aantal vermoedelijke soorten en de geografische spreiding van deze observaties denken we dat dit normaal gedrag is voor deze groep vissen,” aldus Stewart.
In deze video zie je een vis, behorende tot het geslacht Gigantactis, ondersteboven rondzwemmen. Video: Stewart, A. L., Pietsch, T. W., Moore, J., & Peng, X. (2023). Upside-down swimming: in situ observations of inverted orientation in Gigantactis, with a new depth record for the Ceratioidei. Journal of Fish Biology, 1–5.
Kostbaar?
Hoewel het ondersteboven zwemmen overduidelijk voordelen heeft, zou je je kunnen voorstellen dat het ook nadelen heeft. Want het is toch een andere manier van voortbeweging dan de meeste andere (diepzee)vissen hebben. Toch hebben de onderzoekers nog geen duidelijke aanwijzingen gevonden dat het ondersteboven zwemmen naast voordelig ook op enige wijze kostbaar is voor de vissen.
Het onderzoek onthult maar weer eens hoe weinig we eigenlijk nog van het leven in de diepzee weten. Ook onderstreept het volgens Stewart het belang van de inzet van onderwaterrobots. “In het verleden trokken we conclusies omtrent het vermoedelijke gedrag van diepzeeorganismen door exemplaren die we in netten gevangen hadden, te onderzoeken. En dus niet aan de hand van directe observaties van levende exemplaren. Doordat er steeds meer onderwaterrobots en onderzeeërs worden ingezet, zijn we nu in staat om die eerder (aan de hand van gevangen genomen diepzeeorganismen, red.) opgedane kennis te combineren met wat we levende exemplaren zien doen. En wat we zo totnogtoe geleerd hebben, is dat we nog veel moeten leren en dat we meer leren naarmate er meer onderwaterrobots en onderzeeërs afdalen.”
