Wat hebben mensapen, duiven en papegaaien gemeen? Op het eerste gezicht niet veel zou je denken, toch delen ze wel degelijk één belangrijke overeenkomst: ze kunnen categoriseren. En van die papegaaien wisten we dat nog niet.
Categoriseren wil zeggen dat dieren – of mensen, zo je wilt – onderscheid kunnen maken tussen twee voorwerpen: ze weten bijvoorbeeld steeds weer de sinaasappels aan te wijzen als ze moeten kiezen tussen sinaasappels en bananen. In dit geval lukte het kea, een Nieuw-Zeelandse papegaaiensoort, om steeds uit twee foto’s het plaatje te kiezen van het gezicht dat ze kenden, dan wel niet kenden. Een vaardigheid die tot nu toe dus maar bij heel weinig diersoorten is aangetoond. “Er zijn nog erg weinig studies die dit hebben getest bij labdieren en geen enkele keek naar papegaaien”, legt de Oostenrijkse onderzoeker Elisabeth Suwandschieff uit in gesprek met Scientias.nl.
Fotootje pikken
De wetenschapper van de University of Veterinary Medicine Vienna vertelt hoe het onderzoek in zijn werk ging: “Voor dit experiment trainden we twaalf kea-papegaaien om met hun snavel op een van de twee foto’s te pikken die ze op een touchscreen te zien kregen. Voor elk juist antwoord kregen ze een stukje pinda. De foto’s van de mensen waren vanuit verschillende hoeken gemaakt, soms van boven, soms van opzij. De ene foto was steeds van iemand met wie de kea nauw contact hadden in de afgelopen vijf jaar, terwijl de andere foto van een volledig onbekend iemand was.” De helft van de dieren werd beloond voor het kiezen van een bekend persoon, de andere helft voor de keuze voor een onbekend persoon. Beide groepen gebruikten waarschijnlijk de bekende persoon als de beslissende factor.
De controlegroep had deze keer ook een belangrijke taak. “Die kreeg dezelfde foto’s te zien van menselijke gezichten en werd beloond voor het kiezen van specifieke foto’s.” Het ging daarbij echter niet om bekende versus onbekende mensen, maar om een mix daarvan. “Voor de controlegroep was het dus onmogelijk om het concept van bekendheid toe te passen om een keuze te maken tussen de gezichten die ze zagen.”
Steeds meer foto’s
Maar daarmee was het experiment niet klaar. “Door steeds meer foto’s van nieuwe bekende en onbekende mensen toe te voegen aan de test konden we zien of de testgroep in staat was om dit concept wél toe te passen. En wat bleek: die groep was inderdaad sneller in het oplossen van de taak als er meer foto’s werden toegevoegd. Dat duidt erop dat de papegaaien gebruik wisten te maken van het concept van bekende versus onbekende gezichten”, klinkt het. De testgroep kon meteen de juiste keuze maken, omdat ze de nieuwe foto’s direct konden koppelen aan de bekende versus onbekende gezichten. De controlegroep moest de nieuwe personen weer specifiek leren, maar opmerkelijk: in de tweede sessie wisten ook deze vogels alweer de juiste foto’s te kiezen wat aantoont dat de controlegroep de taak al zo goed doorhad dat het voldoende was om de foto’s één keer te zien.
Zelfde test, andere beloning
“Bij de laatste test deden we hetzelfde: we voegden nog een aantal nieuwe foto’s toe en de papegaaien moesten de bekende en onbekende gezichten onderscheiden”, vult onderzoeker Raoul Schwing van de Weense universiteit aan. “Voor de controlegroep bleef alles hetzelfde, maar bij de testgroep veranderden we de beloning. Als de ene helft eerst werd beloond als ze het onbekende gezicht eruit haalden, kregen ze nu een beloning als ze het bekende gezicht juist kozen. En voor de andere helft gold het tegenovergestelde. Niet veel vogels lukte het om dit te begrijpen, maar een aantal kon het wel. En dat is heel knap, want de meeste dieren in het algemeen zijn niet in staat om meer dan één regel tegelijkertijd toe te passen. De papegaaien lukte dat toch: voor de nieuwe foto’s die ze te zien kregen pasten ze de nieuwe regel toe – ze werden beloond voor het selecteren van de bekende foto – en voor de oude foto’s hanteerden ze de oude regel – ze kozen de onbekende foto.”
Het werd de papegaaien niet gemakkelijk gemaakt. “Om ervoor te zorgen dat de foto’s zo veel mogelijk op elkaar leken hadden alle mensen een wit laken om hun nek en torso. Ook werd hen gevraagd om neutraal te kijken. Dat moest zodat de kea geen andere signalen konden gebruiken om hun taak te volbrengen, zoals een patroon op een T-shirt. Ze hadden alleen de informatie over het gezicht om hun keus te maken”, aldus Suwandschieff.
Knappe koppen
Dat dit de papegaaien lukte, is een prestatie van formaat. Dit betekent dat van alle signalen die de dieren gebruiken om onderscheid te maken tussen individuen alleen gezichtsinformatie al genoeg is. Ze kunnen zo dit concept van bekendheid gebruiken om een taak op te lossen waarbij er twee categorieën zijn. Dit plaatst papegaaien in hetzelfde rijtje als mensapen en duiven die ook al hebben bewezen dat ze dit kunnen. “De papegaaien laten zien dat ze tot dezelfde dingen in staat zijn als onze nauwste verwanten. Dat is opmerkelijk gezien de fylogenetische afstand tussen de beide diersoorten”, klinkt het bewonderend.
Vrij als een vogel
Tenslotte is er ook nog een praktische toepassing voor de dieren zelf. “De resultaten maken duidelijk dat papegaaien in een labsituatie zich flexibel kunnen aanpassen aan hun omgeving, waarbij ze het vermogen ontwikkelen om onderscheid te maken tussen mensen. Een vaardigheid die nooit nodig was en dus ook nooit is ontwikkeld in het wild. Dit vermogen heeft daarentegen ook implicaties voor het welzijn van de dieren en moet dus in acht worden genomen bij de handel en fokkerij van papegaaien”, legt Suwandschieff uit. De papegaaien zaten tijdens het experiment overigens niet opgesloten in kooitjes in een laboratorium, maar konden buiten vrij rondvliegen in een volière van meer dan 500 vierkante meter.
Maar waarom kozen de onderzoekers eigenlijk voor kea-papegaaien? “Het zijn hele uitzonderlijke vogels. Ze hebben complexe sociale structuren, zijn opportunistische voedselverzamelaars en ze houden erg van nieuwe dingen. Al deze eigenschappen maken ze een erg geschikte soort om flexibel gedrag, technische en sociale intelligentie en probleemoplossend vermogen te testen.”
Niet hérkennen
De onderzoekers willen benadrukken dat ze niet onderzocht hebben of de dieren mensen die ze kennen daadwerkelijk ook hérkennen als zijnde die ene verzorger bijvoorbeeld. Ze hebben alleen getest of de dieren wel of niet het onderscheid wisten te maken tussen bekende en onbekende gezichten. “We testen in feite het vermogen van papegaaien om te categoriseren op een hoger niveau. Het feit dat we foto’s hebben gebruikt van bekende en onbekende mensen is eigenlijk niet het belangrijkste. We hadden ook plaatjes kunnen gebruiken van verschillende soorten fruit die geel of oranje zijn”, reageert onderzoeker Raoul Schwing.
Hij verklaart: “Onze keuze voor de foto’s van gezichten maakte het alleen maar complexer. We toonden er mee aan dat de papegaaien in staat zijn om verschillende foto’s van dezelfde persoon te groeperen.” De dieren konden dus foto’s die vanuit verschillende hoeken zijn genomen koppelen aan dezelfde persoon. “Maar we moeten voorzichtig zijn als we het hebben over herkennen. Ze herkenden de bekende gezichten wel, maar het is technisch gezien niet wat we aantoonden. Wat we aantoonden is dat ze de foto’s van de bekende gezichten konden gebruiken als een manier om ze te categoriseren. Desalniettemin zien we wel bewijs in de manier waarop de kea interacteerden met bepaalde mensen en reageerden op degenen die hen benaderden, dat ze wel degelijk verschillende mensen herkenden.”
Snelle leerling
“Maar dat de dieren konden categoriseren is alleen al enorm fascinerend”, reageert Suwandschieff. En de laatste test was natuurlijk extra bijzonder: de dieren moesten door zien te krijgen dat niet de keuze voor het bekende gezicht een pinda opleverde, maar juist de onbekende foto. “De dieren konden hetzelfde concept toepassen, terwijl de beloning werd omgekeerd. Het was heel verrassend dat dit lukte, zeker gezien de snelheid waarmee de kea-papegaaien het trucje doorkregen.”
Nu de papegaaien hebben laten zien wat ze kunnen, willen de onderzoekers nog veel meer gaan testen. “Het is interessant om nog eens echt te kijken of de dieren personen herkennen. Daarvoor is een andere test-setup nodig met meerdere stimuli, zoals bijvoorbeeld foto’s van mensen gecombineerd met hun stem. Maar nu doe ik onderzoek naar de sociale leervaardigheden van de kea, een ander fascinerend onderzoeksveld. Uiteindelijk weten we nog maar heel weinig van vele soorten dus er is nog genoeg te onderzoeken.”
