Voor historici is het altijd een interessante vraag wanneer mensen ergens zijn neergestreken. Het vertelt iets over de verspreiding van onze soort over de aardbol. Deze keer zijn wetenschappers erachter gekomen dat het westelijke Middellandse Zeegebied veel eerder is gekoloniseerd dan gedacht.
Het is moeilijker dan je misschien denkt om de vroege menselijke kolonisatie te dateren op de Mediterrane eilanden. Er is namelijk maar beperkt archeologisch bewijs. Extra knap dus dat het onderzoekers van de University of South Florida is gelukt om aan te tonen dat de eerste mensen op Mallorca veel vroeger nederzettingen stichtten dan tot nu toe uit studies bleek. Daarmee komt de kolonisatie in het hele Middellandse Zeegebied veel dichter bij elkaar te liggen.
De brug
Een belangrijke bron voor onderzoek is een 7,5 meter lange brug onderwater in de Genovesa-grot op Mallorca. “De brug werd in 2000 ontdekt door een van de medeonderzoekers, een duiker genaamd F. Gràcia, die destijds de onderwatergangen van deze grot in kaart bracht. Het bestaan ervan werd drie jaar later voor het eerst vermeld in een Catalaans vakblad”, vertelt geologieprofessor Bogdan Onac aan Scientias.nl. “Destijds schatten de auteurs de brug op ongeveer 3500 jaar oud, gebaseerd op aardewerk dat ze vonden in de droge ruimte voorbij het meer waarin de brug was gebouwd.”
Maar onder leiding van Onac wisten de onderzoekers overtuigend bewijs te leveren van eerdere menselijke activiteit in de grot. “De aanwezigheid van deze brug en andere voorwerpen wijst op een hoog niveau van ontwikkeling. Het impliceert dat vroege kolonisten de waterbronnen van de grot herkenden en strategische infrastructuur bouwden om er doorheen te navigeren”, aldus Onac.
Plek voor rituelen
“We hebben voornamelijk stenen structuren en aardewerkfragmenten als bewijs”, vervolgt de professor. “Waarschijnlijk hebben mensen een stenen pad aangelegd om de ingang van de grot te verbinden met het meer, waar de brug werd ontdekt om de toegang tot de waterpoel en de binnenste kamer te vergemakkelijken. Het exacte doel van het oversteken van het meer om deze ruimte te bereiken blijft onduidelijk. Het kan hebben gediend als toevluchtsoord, waarbij ze niet nat wilden worden, een plek voor rituelen, of een opslagruimte om voedsel koel te houden tijdens de hete dagen op Mallorca. Dit zijn echter slechts veronderstellingen”, stelt de onderzoeker. “Over het algemeen toonden de mensen van Mallorca ongeveer 5500 jaar geleden opmerkelijke vindingrijkheid en aanpassingsvermogen in hun dagelijks leven, hoewel ze mogelijk niet de geavanceerde bouwtechnieken bezaten die 3000 jaar later ontstonden.”
De grot, gelegen aan de kust van Mallorca, heeft gangen die nu overstroomd zijn door de stijgende zeespiegel. Er zijn duidelijke calcietafzettingen (een mineraal dat voornamelijk uit zout en calciumcarbonaat bestaat) die gevormd zijn in periodes waarin de zeespiegel hoger stond. Deze afzettingen, samen met een lichtgekleurde band op de brug, dienen als indicatoren om de veranderingen van de zeespiegel te kunnen vaststellen. Ook kan daarmee worden bepaald wanneer de brug is gebouwd.
De Balearische paradox
Hoewel Mallorca het zesde grootste eiland in de Middellandse Zee is, behoort het tot de laatst gekoloniseerde plekken. “De late kolonisatie van Mallorca en de omliggende eilanden staat bekend als de Balearische Paradox”, vertelt Onac. “Hoewel de Balearen relatief groot zijn en dicht bij het Spaanse vasteland liggen, was er geen duidelijk archeologisch bewijs van hun kolonisatie vóór 4500 jaar geleden. Onze studie verlengt de bewezen menselijke aanwezigheid op het eiland met minstens 1000 jaar.”
“Er zijn verschillende redenen waarom Mallorca mogelijk later werd gekoloniseerd dan andere oostelijke Middellandse Zee-eilanden. Het hete en droge klimaat van het eiland en de dunne bodem maken landbouw moeilijk, en het ontbreekt aan natuurlijke hulpbronnen, behalve vis en geiten. Andere eilanden hadden daarentegen gunstigere omstandigheden en overvloedige hulpbronnen, zoals mineralen en vee, wat ze aantrekkelijker maakte voor vroege kolonisten.”
Eerder dan gedacht
Volgens de laatste studies, waarin is gekeken naar houtskool, as en botten, zouden de eerste mensen er ongeveer 4500 jaar geleden zijn neergestreken. Dat idee halen Onac en zijn collega’s nu onderuit. Door de analyse van mineralen op de brug en de hoogte van de gekleurde band, ontdekten zij dat de brug bijna 6000 jaar geleden moet zijn gebouwd. Dat maakt het verschil tussen het ontstaan van nederzettingen in het oosten en het westen van de Méditerranée een stuk kleiner.
“Gezien de grootte van het eiland en de nabijheid van het Spaanse vasteland, veronderstelde ons onderzoeksteam – geen van ons is archeoloog – aanvankelijk dat mensen eerder op Mallorca arriveerden dan gesuggereerd door recente archeologische studies. Ondanks de aanwezigheid van talrijke stenen structuren is de hoeveelheid archeologische artefacten ouder dan 4000 jaar verrassend schaars, waardoor het moeilijk is om de tijdlijn voor de kolonisatie van Mallorca precies te bepalen.”
Daarom was het zo belangrijk om de stijging en daling van de zeespiegel in kaart te brengen. “Na het reconstrueren van de zeespiegelveranderingen over de afgelopen 4000 jaar op Mallorca, ontdekten we dat de onderwaterbrug, waarvan aanvankelijk werd gedacht dat die ongeveer 3500 jaar oud was, eigenlijk veel ouder is. Deze conclusie baseerden we op het feit dat 3500 jaar geleden het bovenste deel van de brug 0,8 meter onderwater stond. Daarom moet de constructie eerder hebben plaatsgevonden, toen het waterpeil in het meer aanzienlijk lager was.”
