Je ruikt de zee en een herinnering aan die geweldige vakantie op Ibiza komt boven, maar klopt die wel helemaal of haalt je brein dingen door de war waardoor een valse herinnering ontstaat? De mens blijkt niet de enige te zijn bij wie dat weleens gebeurt, ook een bekende inktvis gaat regelmatig de fout in.
Je geheugen werkt zo: als je iets meemaakt worden details zoals wat je zag, rook en voelde, niet als één enkele herinnering opgeslagen. De afzonderlijke details worden ieder op zich gecodeerd en opgeslagen in je brein. Om de herinnering terug te halen, moeten deze stukjes weer samengevoegd worden. Als dat niet op de juiste manier gebeurt of als details vervormd zijn, kan dat leiden tot valse herinneringen. Onderzoekers hebben nu bewijs gevonden dat de gewone zeekat, een bekende inktvissoort, mogelijk ook valse herinneringen kan vormen.
Slimme inktvissen
“Valse herinneringen zijn iets anders dan geheugenfouten”, benadrukt onderzoeker Christelle Jozet-Alves van de University of Caen in Normandië. Haar resultaten wijzen uit dat zeekatten gebeurtenissen niet als een soort filmpjes coderen, maar veel meer de verschillende kenmerken van de gebeurtenis reconstrueren en met elkaar in verband brengen, aldus Jozet-Alves. Net als mensen dus.
Zeekatten staan bekend als de enige ongewervelde dieren met een episodisch geheugen. Met andere woorden, ze kunnen zich herinneren wat er in het verleden met hen is gebeurd. Maar de onderliggende mechanismen daarvan waren onbekend. Zo was het bijvoorbeeld de vraag of het geheugen van een zeekat voor gebeurtenissen uit het verleden afhankelijk is van een reconstructieproces.
Nepherinneringen opwekken
Om dit te achterhalen, besloten de onderzoekers valse herinneringen op te wekken bij de inktvissen. Als de dieren afhankelijk zijn van een reconstructieproces voor hun herinneringen, zo redeneerden ze, dan zouden ze ook vatbaar moeten zijn voor het vormen van valse herinneringen.
Om de aanmaak van valse herinneringen te bevorderen, stelden de onderzoekers de zeekatten bloot aan opeenvolgende gebeurtenissen met veel gemeenschappelijke kenmerken. Ze wilden weten of ze de inktvissen konden laten herinneren dat ze hun favoriete voedsel – garnaal – in een bepaalde buis zagen, zelfs als dat niet het geval was. Eerst lieten ze de zeekatten daarom verschillende buizen zien: een met garnalen, een met de minder geliefde krab, en een lege. Elke buis had een specifiek patroon.
Garnaal of niet
Vervolgens toonden ze twee van de drie eerder getoonde buizen: de buis met garnalen en het lege exemplaar, maar deze keer was de inhoud niet zichtbaar. Ze probeerden de dieren te misleiden met de patronen op de buizen en met geuren, waardoor overlappende kenmerken werden gecreëerd. De vraag was of de zeekatten zich verkeerd zouden herinneren dat er garnalen in een buis zaten die in werkelijkheid leeg was, omdat ze deze buis een tweede keer zagen in de aanwezigheid van de garnalenbuis.
Om dit te testen, lieten ze de zeekatten kiezen tussen de lege buis en de buis met krab waarbij de inhoud niet zichtbaar was. Hun keuzes maakten inderdaad duidelijk dat de misleidende informatie bij de eerdere gebeurtenissen hun herinneringen had veranderd. In plaats van de buis met de krab, kozen de zeekatten vaker dan verwacht voor een lege buis. Dus ze dachten zich te herinneren dat er garnalen in zaten, terwijl dat niet zo was.
De een meer dan de ander
Het lijkt er dus sterk op dat zeekatten nóg iets gemeen hebben met mensen: ze kunnen valse herinneringen vormen. De onderzoekers denken dat er een evolutionair voordeel zit aan deze manier van informatie opslaan. Het kost waarschijnlijk minder energie. Doordat zeekatten kleinere onderdeeltjes van herinneringen opslaan en die vervolgens reconstrueren tot één geheel kunnen ze hun geheugen optimaliseren en verschillende combinaties van kenmerken in de toekomst bedenken.
Er bleken echter wel grote verschillen tussen de dieren. “Wat verrassend was, is dat de ene inktvis vatbaarder was voor de vorming van valse herinneringen dan de andere”, vertelt Jozet-Alves. “Sommigen leken immuun als ze werden blootgesteld aan een misleidende gebeurtenis, terwijl anderen wel valse herinneringen vormden. Dit zien we ook veel bij mensen: de een is er vatbaarder voor dan de ander.” Maar het verschilt ook per herinnering: de ene gebeurtenis slaan we foutloos op, terwijl we bij de andere volledig de mist ingaan.
In de toekomst willen de onderzoekers “beter begrijpen waarom niet alle inktvissen even gevoelig zijn voor de vorming van valse herinneringen en of dit kan veranderen bij een dier, afhankelijk van zijn leeftijd, de hoeveelheid aandacht voor een taak, of zelfs zijn emotionele toestand.”
