Maar liefst 63 procent van de zoogdieren die in Afrika en op het Arabisch schiereiland leefde, stierf uit. Maar daar komen we nu pas achter.
Zo’n dertig miljoen jaar geleden veranderde het klimaat op aarde volledig. In tegenstelling tot vandaag de dag, werd onze planeet koeler, de ijskappen groter, daalde de zeespiegel en maakten weelderige bossen plaats voor uitgestrekte graslanden. Hoewel bekend is dat dit de ondergang inluidde van tweederde van de soorten die destijds in Europa en Azië leefden, wisten Afrikaanse zoogdieren de dans te ontspringen. Althans… dat dachten we.
Afrikaanse zoogdieren
Tot voor kort werd verondersteld dat Afrikaanse zoogdieren relatief ongeschonden uit de strijd waren gekomen. Het milde Afrikaanse klimaat en de nabijheid van de evenaar zouden een buffer zijn geweest en het gebied hebben beschermd tegen de ergste afkoeling. Maar nu, grotendeels dankzij een grote verzameling fossielen aangetroffen in de brandende Egyptische woestijn, hebben onderzoekers aangetoond dat Afrikaanse zoogdieren – ondanks hun ‘aangename’ omgeving – net zo hard werden getroffen als de soorten die in Europa en Azië vertoefden.
Fossielen
Het team bestudeerde honderden fossielen behorend tot vijf zoogdiergroepen, waardoor ze in staat waren evolutionaire stambomen te bouwen. Hierdoor konden ze nauwkeurig bepalen wanneer nieuwe afstammingslijnen zich vertakten en waren ze in staat de eerste en de laatste verschijningen van elke soort te voorzien van een tijdsstempel. Het leidt tot een interessante conclusie. Want uit de bevindingen blijkt dat alle vijf zoogdiergroepen enorme verliezen leden in de overgang van de geologische periode Eoceen naar het Oligoceen; zo’n dertig miljoen jaar geleden. “Het was echt een resetknop,” aldus onderzoeker Dorien de Vries.
Het betekent dat de zoogdieren die over het Afrikaanse continent struinden verre van gedijden in de nieuwe, koude omgeving. En dat betekent dat de dertig miljoen jaar oude massa-extinctie een stuk massaler was dan gedacht. Maar liefst 63 procent van de zoogdieren die in Afrika en op het Arabisch schiereiland leefde, stierf uit.
De weinig overlevende soorten hadden het overigens niet gemakkelijk. Toen de temperatuur daalde, werd Oost-Afrika tevens geteisterd door een reeks desastreuse geologische gebeurtenissen, zoals vulkaanuitbarstingen en vloedbasalt – enorme uitbarstingen die uitgestrekte gebieden bedekten met gesmolten gesteente. Tegelijkertijd scheidde het Arabisch schiereiland zich af van Oost-Afrika, waardoor de Rode Zee en de Golf van Aden ontstonden.
Hoewel dit een vrij noodlottig einde lijkt, duiken deze groepen na een paar miljoen jaar verrassend genoeg weer in het fossielenbestand op. Al hebben ze wel een gedaantewisseling ondergaan. De knaagdieren en primaten die weer ten tonele verschenen, hadden bijvoorbeeld andere tanden. Het waren nieuwe soorten, die verschillend voedsel aten en andere leefgebieden tot hun thuis maakten. “Het is heel duidelijk dat een herstelperiode volgde op de massa-extinctie,” aldus onderzoeker Steven Heritage. En dat maakt extincties ook best interessant. “Het doodt, maar het opent ook nieuwe ecologische kansen voor de geslachten die overleefden in de nieuwe wereld,” aldus onderzoeker Matt Borths.
Mens
Het betekent dat de dertig miljoen jaar oude massa-extinctie een bijzonder evolutionair knelpunt vertegenwoordigt. Hoewel de meeste geslachten uitstierven, wisten een paar te overleven. En in de loop van de daaropvolgende miljoenen jaren diversifieerden deze overgebleven lijnen. Ook onze eigen aapachtige voorouders verdwenen bijna volledig van de aardbodem. Bijna. Want toch wisten een paar te overleven. “Als zij dertig miljoen jaar geleden ook waren uitgestorven, waren wij er mogelijk nooit geweest,” zegt onderzoeker Erik Seiffert. “Gelukkig gebeurde dat niet.”
De studie onthult dat er veel diversiteit op de grens tussen het Eoceen en Oligoceen verloren is gegaan. Meer dan tot voor kort werd gedacht. Maar de soorten die overleefden, hadden blijkbaar genoeg in huis om het fluctuerende klimaat het hoofd te bieden. “Klimaatveranderingen door de geologische tijd heen hebben de evolutionaire levensboom gevormd,” betoogt onderzoeker Heshem Sallam. “Het verzamelen van bewijs uit het verleden is dan ook een mooie manier om te leren hoe klimaatverandering ecologische systemen beïnvloedt.”
