Een wereldwijde zandcrisis dreigt zich voor onze ogen te ontvouwen, zo waarschuwen onderzoekers.
Je staat er misschien niet elke dag bij stil, maar je hebt veel te danken aan zand. Het zit in het beton waarop je huis rust en in het glas dat in je kozijnen pronkt. Zand is dus een cruciaal bouwmateriaal. En je zou dan ook verwachten dat we daar zuinig mee omspringen. Maar niets is minder waar, zo schrijven onderzoekers in het blad Nature Sustainability. De mensheid is namelijk hard bezig om de zandvoorraden wereldwijd uit te putten en het tij lijkt nog niet direct gekeerd te worden; de komende decennia neemt de vraag naar zand namelijk alleen maar toe.
Toename
Tussen 2020 en 2060 zal de vraag naar bouwzand met name in lage inkomenslanden sterk toenemen, zo schrijven de onderzoekers. Zo zal de vraag naar bouwzand in West- en Oost-Afrika rond 2060 naar verwachting 500 procent hoger liggen dan nu het geval is. En ook in India en Zuid-Azië zal de vraag naar bouwzand naar verwachting de komende vier decennia scherp toenemen; met respectievelijk 294 en 269 procent. Ondertussen neemt de vraag in hoge inkomenslanden wat af, maar wereldwijd gezien verwachten de onderzoekers dat de vraag naar bouwzand tegen 2060 toch nog altijd 45 procent hoger zal liggen dan nu (en dat is dan nog een conservatieve schatting).
Uitgeput
Het is zorgwekkend. Want nu al putten we de zandvoorraden veel sneller uit dan deze kunnen worden aangevuld (zie kader).
En dat heeft verstrekkende gevolgen. “Overexploitatie van zand heeft geleid tot vernietiging van ecosystemen,” aldus onderzoeker Xiaoyang Zhong. In rivieren waar meer zand wordt weggehaald dan er wordt aangemaakt, worden de dieren die in dat zand leven van hun huis ontdaan. “Daarnaast kan de verstoring van sedimenten de helderheid van het water aantasten en ook dat heeft weer grote gevolgen voor de dieren en planten die daarin leven.” Daarnaast leidt de uit de hand gelopen zandwinning tot erosie van kustlijnen; zand dat onderweg is naar de kust, maar vroegtijdig uit rivieren wordt gehaald, bereikt de kust nooit en daardoor wordt het strand niet aangevuld. Maar het dreigende tekort aan bouwzand heeft ook andere consequenties. Zo wordt er steeds vaker illegaal zand gewonnen en verhandeld. “Sociale gevolgen zijn onder meer (…) een toename van corruptie en misdaad,” aldus Zhong.
Meer bouw
En nu voorspellen Zhong en collega’s dus dat de vraag naar zand de komende decennia nog flink zal toenemen. “Zo op het eerste gezicht kan die toekomstige vraag best verrassend zijn,” vindt Zhong. Het gaat immers om enorme hoeveelheden zand. “Maar wanneer je je vervolgens realiseert hoeveel infrastructuur en huizen er (dus met name in lage inkomenslanden, red.) nog gebouwd moeten worden, is het niet zo verrassend meer.”
Halveer de vraag
De toenemende vraag naar bouwzand mag dan niet heel verrassend zijn; zorgelijk is deze wel. Maar we staan niet helemaal machteloos, zo schrijven Zhong en collega’s in hun studie. Zo zou het mogelijk moeten zijn om de toekomstige vraag te halveren, simpelweg door minder te werken met bouwmaterialen die bouwzand vereisen – zoals beton – en door meer materialen te recyclen. “Ik denk wel dat er altijd grote vraag zal blijven naar zand,” stelt Zhong. “Maar wat we kunnen doen, is maatregelen treffen om die vraag terug te dringen, bijvoorbeeld door waar mogelijk voor alternatieve bouwmaterialen te kiezen, de ontwerpen van gebouwen aan te passen en de levensduur van bouwwerken te verlengen en waar mogelijk beton her te gebruiken.”
Lastige crisis
Het is zeker niet voor het eerst dat onderzoekers ons waarschuwen voor een mondiale zandcrisis; de afgelopen jaren hebben ze ons herhaaldelijk met de harde cijfers en feiten geconfronteerd. En sommige overheden hebben ook wel maatregelen getroffen, vertelt Zhong, maar het blijkt nog niet zo eenvoudig te zijn om zandvoorraden te beschermen. “Zo hebben de Chinese autoriteiten de zandwinning in de Yangtze-rivier verboden, maar zandmijnwerkers zijn daarop gewoon naar andere regio’s getrokken.” Andere overheden zien de zandcrisis (nog) niet als een reëel probleem en nemen helemaal geen maatregelen. Daarnaast blijft de illegale zandwinning – met name in derdewereldlanden – een groot probleem. Vaak weten mensen wel dat ze niet zomaar zand uit rivieren mogen halen, maar doen ze het – vanwege de enorme hoeveelheid geld die ze zo kunnen verdienen – toch.
Hoelang we nog op deze voet door kunnen gaan, is niet helemaal duidelijk. “Onderzoekers weten niet precies hoe groot de wereldwijde zandvoorraad is,” stelt onderzoeker Paul Behrens. Daar ligt dan ook nog een belangrijke taak voor onderzoekers, vindt Zhong. “We moeten betere schattingen hebben van de totale beschikbare zandvoorraad en we moeten de zandextractie wereldwijd gaan meten.” In afwachting van harde cijfers kan er volgens de onderzoekers echter geen twijfel over bestaan dat een zandcrisis dreigt. “Overal ter wereld verdwijnt gemakkelijk toegankelijk zand in een alarmerend tempo met ernstige gevolgen voor het ecosysteem,” aldus Behrens. “Beter bestuur en betere planning zijn nodig om te zorgen dat er genoeg zand is voor toekomstige generaties.” Alleen zo kan voorkomen worden dat deze nóg een crisis op zijn bordje krijgt.
