Elk organisme vertoont dezelfde tien levensverschijnselen. Om de week neemt bioloog Cees Mulder je mee naar de wondere wereld van één levensverschijnsel. Deze week het levensverschijnsel ‘uitscheiden’.
Na gaswisseling en voeden is dit levensverschijnsel een logische derde. Want wie gas en voedingsstoffen opneemt, moet ook stoffen uitscheiden. Anders ontplof je. Op het digibord in het klaslokaal laat ik altijd een plaatje zien van een WC-pot en benadruk dat het hier om uitscheiden gaat. Tuurlijk, uitschijten, met een ‘t’, hoort er bij sommige organismen ook bij. Zeker wij mensen zijn daar goed in: wereldwijd wordt er door ons zo’n 70.000 kilo poep per seconde geproduceerd. Maar uitscheiden is veel meer dan alleen stoffen weggooien die overbodig zijn.
Zweten
Veel organismen, waaronder de mens, hebben speciale organen ontwikkeld die alleen maar bedoeld zijn om uit te scheiden. De nieren bijvoorbeeld. Deze twee organen, hoog in de buikholte gelegen, hebben de taak om de samenstelling van ons bloed constant te houden. Ze verwijderen uit het bloed de afvalstoffen of een te veel aan water en maken hier urine van, dat tijdelijk wordt opgeslagen in de urineblaas. Maar ook zweten is uitscheiden. Zodra ons lichaam warmer dan 37 graden Celsius dreigt te worden, scheiden onze zweetklieren vocht uit. Dit vocht verdampt op de huid waar warmte voor nodig is. Deze warmte wordt uit het lichaam gehaald, met als gevolg dat we een beetje afkoelen.
Ongesteld
Een scheet, een drol, een plas, het moet er allemaal uit. Soms ook wat bloed. Als er geen bevruchte eicel aankomt in de baarmoeder van een vrouw, is het baarmoederslijmvlies overbodig geworden. Dit wordt dan voor een deel afgestoten: ongeveer één derde van het bloed wordt uitgescheiden via de vagina. De rest wordt direct opgenomen door het lichaam. Twee weken later is er een eisprong, wat mannen dan weer onbewust waarnemen door de feromonen die de vrouwen uitscheiden.
Planten
Maar hoe goed de mens ook is in uitscheiden, hij verbleekt bij wat planten kunnen. Niet alleen scheiden ze zuurstof, waterdamp en koolstofdioxide uit, ook geven bloemen reukstoffen af om insecten te lokken, scheidt de rubberboom rubber uit en maakt de brandnetel mierenzuur. Planten communiceren onderling ook door middel van uitscheiding!
Wortels
De wortels van planten beïnvloeden in grote mate hun eigen omgeving. Ze scheiden tal van stoffen uit om onder andere de zuurgraad te veranderen of om de samenstelling van het bodemleven zo aan te passen dat ze er zelf het meeste baat bij hebben. Om nuttige organismen aan te trekken verdwijnt ongeveer 20 procent van alle suikers die gemaakt zijn bij de fotosynthese direct in de grond via de wortels. Zo kan een plant actief invloed uitoefenen op de hoeveelheid nuttige en schadelijke organismen in zijn grondomgeving.
Rups
Maar ook om zichzelf te verdedigen, scheiden planten stoffen uit. Als een plant wordt aangevreten door een rups, laat deze plant hele specifieke geurstoffen vrij. Deze geurstoffen hebben verschillende functies. Zo kan de geurstof de natuurlijke vijand van de rups lokken (bijvoorbeeld een sluipwesp), of waarschuwen de geurstoffen buurtplanten zodat deze vast extra gif kunnen aanmaken. Verschillende soorten insecten zorgen dus voor verschillende geurstoffen. Naar schatting zijn er wel 200.000 verschillende geurstoffen die planten kunnen uitscheiden. Denk daar voortaan maar eens aan als je sla of boerenkool eet…
Bewegen
Over twee weken gaan we bewegen. Een levensverschijnsel dat elk organisme kan, ook de appelboom bij jou in de achtertuin. Bewegen is doelbewust van plek A naar plek B gaan. Hieronder verstaan we dus niet het ritselen van de bladeren door de wind. Maar waarom beweegt een appelboom? En hoe doet hij dat?
Eén keer in de twee weken plaatst biologiedocent Cees Mulder een column op Scientias.nl over biologie. Volg Cees ook op Facebook: /BiologieDocent en neem ook een kijkje op zijn eigen site. In het archief van Scientias.nl vind je zijn eerdere columns over biologie.