Elk organisme vertoont dezelfde tien levensverschijnselen. Om de week neemt bioloog Cees Mulder je mee naar de wondere wereld van één levensverschijnsel. Deze week het levensverschijnsel ‘waarnemen’.
Waarnemen doe je met je zintuigen. Dat is handig, want op deze manier kunnen we reageren op onze omgeving. Watertanden als we iemand een patatje zien eten bijvoorbeeld, of remmen voor een rood stoplicht. Zonder zintuigen zouden we niet kunnen overleven, daarom kan elk organisme waarnemen, zelfs eencellige organismen zoals algen en bacteriën. Toch heeft niet elk organisme dezelfde zintuigen. Je krijgt enkel de zintuigen van moeder natuur waar je écht wat aan hebt..
Het zesde zintuig
Zintuigen nemen prikkels waar. Een prikkel is een verandering in onze omgeving. Alle meercellige organismen bezitten speciale organen die gevoelig zijn voor prikkels, deze organen noemen we zintuigen. In de meeste schoolboekjes staat dat wij mensen vijf zintuigen hebben: gezichtsvermogen (zien), gehoor (horen), smaakzintuig (proeven), reukzintuig (ruiken ) en tastzintuig (voelen). Toch is dat niet volledig. Zo zit bij het slakkenhuis in je oor ook het evenwichtszintuig, een orgaan dat informatie verzamelt over beweging en balans. Voelen doe je met je huid, maar wel met verschillende delen van je huid. Daarom spreken we liever van het tastzintuig, warme/koude zintuig en het pijnzintuig. Het beroemde zesde zintuig, telepathie en intuïtie is nooit aangetoond. En het zou dus eigenlijk het negende zintuig moeten heten.
Haaien
Mensen kunnen best aardig waarnemen met al hun zintuigen, maar verbleken op vele fronten in vergelijking met andere organismen. Neem de haai. In de huid van deze vissen zitten de “Ampullen van Lorenzini”. Door deze cellen in hun kop kunnen ze minuscule veranderingen in magnetische velden en elektrische impulsen waarnemen. Zo kunnen ze spierbewegingen van vissen bespeuren, ook al liggen deze onder het zand begraven. Ook weten bepaalde haaiensoorten hoe diep ze zwemmen door middel van een ingebouwde dieptemeter. Handige dingen dus die zintuigen.
Ruiken
Ruiken kunnen haaien ook als de beste: één druppel bloed in 4 miljoen liter zeewater. Er bestaat ook één zoogdier dat onder water kan ruiken: de stermol. Dat is een mol met allemaal kleine tentakeltjes op zijn snuit. Hiermee blaast hij kleine luchtbelletjes in het water die hij vervolgens weer snel inademt. Slangen ruiken niet met hun neus, maar vangen geurdeeltjes op met hun tong. Om meer geurdeeltjes op te vangen ‘kwispelen’ slangen met hun gespleten tong, wat met een mooi woord tongelen wordt genoemd. Hierna trekt de slang zijn tong terug in zijn bek en strijkt hij ermee langs een holte in het verhemelte waarna de geurdeeltjes worden waargenomen.
Planten
De ultieme winnaars als het op zintuigen aankomt zijn planten. Planten hebben veel meer zintuigen tot hun beschikking dan dieren. Zo kan een wortelpunt minstens twintig verschillende parameters waarnemen zoals temperatuur, licht, zwaartekracht, elektrische velden, magnetische velden, zware metalen en nitraat. En een beetje maïsplant kan 0,1 gram nitraat op twintig meter afstand waarnemen. En horen? Wie weet. Volgens enkele onderzoeken zouden planten echt beter groeien bij het horen van klassieke muziek! Er is nog veel te onderzoeken…
Groeien en ontwikkelen
Over twee weken gaan we groeien en ontwikkelen. Groeien is het groter en zwaarder worden van een organisme omdat hij nieuwe cellen krijgt. Ontwikkelen is het krijgen van bijvoorbeeld nieuwe organen, zoals het krijgen van een blijvend gebit. Maar groeien we ook nog als we volwassen zijn? En wat is het snelst groeiende zoogdierweefsel dat er bestaat? Over twee weken weet je meer!
Eén keer in de twee weken plaatst biologiedocent Cees Mulder een column op Scientias.nl over biologie. Volg Cees ook op Facebook: /BiologieDocent en neem ook een kijkje op zijn eigen site. In het archief van Scientias.nl vind je zijn eerdere columns over biologie.
