Wat is dat toch? We worden met weerrecord na weerrecord om de oren geslagen en ondervinden aan den lijve hoe het steeds warmer, natter, droger, extremer wordt, en toch: echt heel veel doen we er niet aan. Psychologen leggen uit dat we lijden aan collectieve dissociatie.
De klimaatramp is te groot, we worden er door overweldigd en dat legt ons lam. We krijgen het idee dat het toch zinloos is om er iets tegen te doen, omdat het onze pet te boven gaat. Dan kan een vorm van dissociatie optreden, letterlijk ontkoppeling. We koppelen ons als het ware los van de werkelijkheid om er maar niet mee geconfronteerd te worden. Het is een belangrijk symptoom van ptss: als de stress te groot is, kan de geest zich tijdelijk ‘afmelden’ om met de realiteit om te gaan.
Precies dat ervaren we ook in relatie tot de klimaatcrisis. Dat is een groot probleem want daardoor komen we niet in actie. Sterker nog, het verhindert een objectieve beoordeling van de destructieve realiteit waar we mee te maken hebben.
Empathisch klimaatactivisme
Klimaatgerelateerde rampen hebben diepgaande gevolgen voor de geestelijke gezondheid, concluderen onderzoekers. Dat leidt tot traumareacties en dissociatie als onbewuste copingmechanismen. Het is belangrijk om daar iets aan te doen, zodat mensen wél bereid zijn om mee te werken aan klimaatmaatregelen. Zo kunnen we passiviteit en ontkenning bij de bevolking bestrijden. Dit nieuwe onderzoek benadrukt de noodzaak van een verschuiving naar empathisch klimaatactivisme.
Kwetsbare gemeenschappen worden ook onevenredig hard getroffen door klimaatverandering, vooral op het gebied van voedselzekerheid. Extreme weersomstandigheden, verergerd door de opwarming van de aarde, kunnen dan een breed scala aan psychische problemen veroorzaken, waaronder stemmingsstoornissen, angst en lichamelijke klachten. En degenen die het meest te lijden hebben onder de klimaatverandering, zoals mensen die ontheemd zijn geraakt, lopen het hoogste risico. Deze gebeurtenissen dragen ook bij aan blijvende mentale gezondheidsproblemen zoals depressie, posttraumatische stressstoornis (ptss), meer zelfmoord en drugsmisbruik.
Meer sociale cohesie
Onderzoeker Don-Eliseo Lucero-Prisno van de London School of Hygiene & Tropical Medicine reageert: “Lokale morele steun is van vitaal belang voor het bevorderen van duurzame strategieën om klimaatverandering tegen te gaan. De plannen moeten maatregelen bevatten voor het verbeteren van de infrastructuur, het versterken van de sociale cohesie en het bieden van ondersteuning op het gebied van mentale gezondheid, zodat klimaatgerelateerde stress wordt verminderd.”
Hij vervolgt: “Het benadrukken van de betrokkenheid van de gemeenschap vermindert gevoelens van wanhoop en biedt essentiële solidariteit om met klimaattrauma’s om te gaan. Lokaal leiderschap moet op de gemeenschap gebaseerde klimaatactie ondersteunen door middelen en kaders te bieden, betrokkenheid te faciliteren en ervoor te zorgen dat geestelijke gezondheidszorg toegankelijk is.”
Het goede voorbeeld
Hoofdonderzoeker Deborah Shomuyiwa van de Universiteit van Lagos vertelt: “De weerstand van bedrijven, de verlamming van de overheid en het laten prevaleren van winst boven duurzaamheid zorgen er allemaal voor dat gemeenschappen niet in actie komen. De voortdurende investeringen van de financiële sector in steenkool en olie, samen met ongecontroleerd consumentisme, greenwashing en de oorlogseconomie, versnellen de klimaatnood. Burgers zien deze beslissingen van de machthebbers en worden er moedeloos van. Dit verergert gevoelens van hulpeloosheid en wegkijken van de noodsituatie.”
Daarom is het volgens de onderzoekers zo belangrijk dat bedrijven en overheden het goede voorbeeld geven. Ten eerste omdat burgers in hun eentje echt het klimaatprobleem niet gaan oplossen, maar ten tweede vooral ook omdat er anders een soort collectieve dissociatie optreedt: het probleem is te groot en te stressvol.
Dit onderzoek toont daarmee aan dat klimaatverandering ook aanzienlijke uitdagingen met zich meebrengt voor de geestelijke gezondheid. Het nemen van maatregelen om menselijke dissociatie van de klimaatcrisis tegen te gaan is essentieel om te voorkomen dat mensen het probleem blijven negeren, zelfs wanneer klimaatactie van vitaal belang is.
Bij dissociatie denk je misschien aan iemand die zich bijvoorbeeld tijdens misbruik compleet afsluit en even ‘in een andere wereld’ is, zodat hij het misbruik niet bewust meemaakt. Dat is één vorm van dit psychologische verschijnsel, dat inderdaad veel voorkomt na trauma en een symptoom is van ptss. Maar dissociatie, oftewel ontkoppeling, komt ook in lichtere vormen voor. Als je bijvoorbeeld naar huis rijdt en veilig de garage indraait, maar je niet meer kunt herinneren dat je gereden hebt, is dat ook een vorm van dissociatie. En in de klimaatproblematiek speelt het dus eveneens een rol.
