De pest sloeg harder toe in de Lage Landen dan gedacht

Met name in de Zuidelijke Nederlanden vielen meer slachtoffers dan tot op heden is aangenomen.

Rectificatie
De inzichten uit het onderzoek zijn niet helemaal nieuw. Zo toonde een studie uitgevoerd door de Universiteit van Gent drie jaar geleden ook al aan dat de Zwarte Dood in de Zuidelijke Nederlanden meer slachtoffers eiste dan algemeen aangenomen wordt. Deze prijswinnende studie kun je hier teruglezen.

In de Middeleeuwen werd een groot deel van Europa getroffen door de pest. Deze slopende ziekte leidde tot enorme sterfte over de bevolking. De pest sloeg ook Nederland niet over en ook hier vonden talloze mensen de dood. Toch lijken de werkelijke cijfers niet overeen te komen met wat algemeen aangenomen wordt. “Er blijft een hardnekkig idee bestaan dat de Lage Landen slechts een ‘lichte aanraking’ van de eerste pestgolf hebben ervaren,” zegt onderzoeker Joris Roosen. “De cijfers vertellen echter een ander verhaal.”

Hoger dan gedacht
De onderzoekers wilden in hun studie boven tafel krijgen wat de impact van de pest in Nederland precies was. Talloze Middeleeuwse archiefbronnen en literatuur, waaronder overlijdensarchieven, werden geraadpleegd. Na een grondige analyse concluderen de onderzoekers dat de pest in de Zuidelijke Nederlanden tot hogere sterftecijfers heeft geleid dan gedacht. “De pest veroorzaakte in deze regio enorme sterfte,” legt Roosen uit. “Ook in de veertiende en vijftiende eeuw. De ziekte strekte zich uit over zowel stad als platteland.”

De Zwarte Dood
De pest of Zwarte Dood is een infectieziekte die tussen de 14e eeuw en 19e eeuw in Europa woedde. De ziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Yersinia pestis. De meest voorkomende vormen van de pest zijn builenpest en longpest. De eerste Europese pestepidemie vond plaats in het midden van de 14e eeuw en had een niet eerder geziene bevolkingssterfte tot gevolg. Zo schommelen de sterftecijfers tussen de 30 en 60 procent. Hoewel de impact van alle peststerfte in de Middeleeuwen erg moeilijk te bepalen is, is het wel bekend dat tussen 1300 en 1400 in sommige gebieden zo’n 80 procent van de bevolking het leven liet.

Vrouwen
Daarnaast vonden de onderzoekers dat er tijdens de pestperiode meer vrouwen dan mannen aan de ziekte overleden. “De Zwarte Dood raakte alle lagen van de bevolking, maar vrouwen hadden een verhoogde sterftekans,” zegt Roosen. “Het verschil is 5 tot 10 procent.” Waar dit verschil precies aan ligt, weten de onderzoekers niet. “Het beste argument dat we hebben is geleend van de medische literatuur; vrouwen hebben meer kans om longaandoeningen te ontwikkelen. Wellicht dat zij iets sneller de dodelijke variant van de pest, longpest, ontwikkelden.”

Bronnen
Maar waar komt eigenlijk het idee vandaan dat de pest minder in de Lage Landen gewoed heeft? De onderzoekers denken dat dit te maken heeft met het feit dat er meer stedelijke, dan rurale bronnen bewaard zijn. Roosen: “In het verleden was de gedachte ‘als de bronnen zwijgen dan is er weinig impact’, maar ik denk dat als de bronnen zwijgen het ook zo kan zijn dat de schok juist groot was, er was chaos en geen tijd om documentatie bij te houden.”

Het onderzoek is volgens Roosen belangrijk om te achterhalen waarom sommige regio’s zich na rampen zoals de pest zich sneller hebben hersteld dan andere regio’s. Want als de pest net zo hevig in de Zuidelijke Nederlanden woedde als in andere landen, waarom herstelden zij zich dan al tijdens de 16e eeuw, terwijl er pas in 18e eeuw in Engeland een soortgelijk herstel te zien was? De onderzoekers denken dat dit wellicht te maken heeft met dat er in Nederland meer kinderen werden geboren dan in omliggende landen. Ook zouden hoge reële lonen en lagere huwelijksleeftijden in de tijd na de Zwarte Dood het herstel een handje hebben geholpen. “Natuurlijk zijn er ook andere factoren mogelijk zoals bijvoorbeeld interne migratie naar de kerngebieden in de Lage Landen,” zegt Roosen. “Daarnaast zou ook de plattelandsindustrie, zoals het weven van linnen, ervoor hebben gezorgd dat familie-uitbreidingen sneller plaatsvonden. Enerzijds verschafte het een extra inkomen en anderzijds konden kinderen vanaf jonge leeftijd als werkkracht binnen het huishouden worden ingezet.”

Mini-documentaire
Studenten van de Universiteit van Utrecht onderzochten de Zwarte Dood in Nederland en maakten er een mini-documentaire over. Bekijk deze hieronder:

Bronmateriaal

"De Zwarte Dood eiste meer slachtoffers in Zuidelijke Nederlanden dan tot nu toe gedacht" - Universiteit Utrecht

Afbeelding bovenaan dit artikel: Universiteit Utrecht

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd