Het overgrote deel van de Arctische Oceaan is bedekt met een dikke laag ijs, maar door de opwarming van de aarde wordt dat snel minder. Dit is een ramp voor de natuur, maar het brengt nieuwe mogelijkheden voor de scheepvaart. Die kan sneller en zuiniger van A naar B.
Klimaatverandering zorgt voor een snelle opwarming van alle oceanen. Ook de toekomst van de Noordelijke IJszee ziet er beroerd uit. Klimaatmodellen voorspellen dat delen van de poolzee die nu nog het hele jaar door zijn bedekt met ijs, binnen enkele decennia een groot deel van het jaar ijsvrij zijn. Het voortbestaan van talloze planten- en diersoorten is volgens wetenschappers in gevaar.
Zwarte bladzijde met gouden randje
Maar het is niet alleen maar kommer en kwel. Voor de internationale scheepvaart zou er zomaar eens een voordeel kunnen zitten aan een ijszee zonder ijs. Binnen veertig jaar is er zoveel zee-ijs gesmolten, dat compleet nieuwe vaarroutes ontstaan in internationale wateren, concluderen klimaatwetenschappers van de Amerikaanse Brown University, die samenwerkten met een team van de rechtenfaculteit van de universiteit van Maine. Hierdoor kunnen schepen sneller en zuiniger op hun bestemming aankomen. Dit is potentieel slecht nieuws voor Rusland, dat nu de noordelijke zeeroute controleert.
“Je kunt absoluut niet zeggen dat het smelten van Arctisch ijs goed nieuws is”, zegt hoofdonderzoeker van Brown, Amanda Lynch, die dertig jaar lang de klimaatverandering boven de poolcirkel heeft bestudeerd. “Maar de nare nieuwe werkelijkheid is dat het ijs elk jaar minder wordt en dat deze routes open komen te liggen. We moeten goed nadenken over de juridische, geopolitieke en milieugevolgen van dit alles.”
In 1982 is door de Verenigde Naties geregeld hoe de Arctische vaarroutes worden beheerd. Dit staat omschreven in Artikel 234 van het VN-zeerecht. Landen die grenzen aan de Arctische Oceaan mogen de vaarregels bepalen tot een afstand van 12 zeemijlen, oftewel 22,2 kilometer vanaf de kust. Daarbuiten beginnen de internationale wateren.
Slecht nieuws voor Rusland
Rusland houdt op dit moment de touwtjes stevig in handen boven de poolcirkel. Het heeft de internationale scheepvaartroute via de Noordelijke IJszee streng gereguleerd. Alleen Russische kapiteins mogen de route bevaren, de tol is hoog en van tevoren moet een verzoek worden ingediend voor de reis. Veel grote bedrijven mijden daarom de Arctische route.
Coauteur en internationaal zeerechtexpert Charles Norchi legt uit welke gevolgen het smeltende poolijs kan hebben voor Rusland, de wereldhandel en internationale politiek: “De Russen zullen Artikel 234 ongetwijfeld blijven aanhalen om hun macht in de Noordelijke IJszee te behouden, maar waarschijnlijk vissen ze straks achter het net. De wet geldt alleen voor gebieden die het grootste deel van het jaar bedekt zijn met ijs.”
“Daarbij komt dat als het hard genoeg dooit, er routes vrijkomen buiten de Russische territoriale wateren. Rusland kan juridisch geen claims leggen op vaarroutes door internationale wateren.”
Nooit meer Ever Given
Eerdere studies toonden al aan dat Arctische routes 30 tot 50 procent korter zijn dan routes via het Suezkanaal of het Panamakanaal. Dit scheelt in de praktijk al gauw veertien tot twintig dagen varen. Nieuwe vaarroutes via de poolcirkel besparen tijd, geld en betekenen een aanzienlijke reductie van de uitstoot van broeikasgassen. “Denk eens terug aan de blokkade van het Suezkanaal door het gigantische schip Ever Given. De vaarroute was weken geblokkeerd”, zegt Lynch. “Als je uit meer smaken kunt kiezen om van A naar B te varen – zeker als een nieuwe route niet geblokkeerd kan worden vanwege een nauwe kanaaldoorgang – geeft dat de internationale scheepvaart een stuk meer veerkracht.”
“Je kunt beter nu met oplossingen komen, dan wachten tot de werkelijkheid je heeft ingehaald. Zeker als je het hebt over het uitonderhandelen van internationale wetten. Artikel 234 kostte tien jaar om te ontwikkelen.” Lynch hoopt nu een discussie op gang te brengen, zodat wereldleiders de beslissingen kunnen nemen die nodig zijn om het klimaat te redden. “Een goede oplossing verzinnen en uitvoeren op het moment dat de crisis je al in het gezicht staart, is bijna onmogelijk. Het is zaak om nu weldoordachte internationale afspraken te maken.”
