Het had niet veel gescheeld of er waren helemaal geen mensen geweest. Er was een punt in de geschiedenis waarop er amper 1300 vruchtbare menselijke voorouders waren. Samen hielden zij de populatie maar liefst 117.000 jaar in stand, blijkt uit een nieuwe methode om de bevolkingsomvang te meten.
Er was altijd een onverklaarbare periode waarin er op de wereld nauwelijks fossielen zijn gevonden van oermensen. Konden we ze simpelweg niet vinden of waren ze er niet? Dat laatste lijkt waar, althans volgens de nieuwe FitCoal-methode van een internationaal team van wetenschappers uit China, Italië en de VS. FitCoal staat voor fast infinitesimal time coalescent process. Daarmee konden de onderzoekers de opeenstapeling van rekenfouten omzeilen die gewoonlijk gepaard gaat met het berekenen van de omvang van populaties in het verleden.
Knappe overlevers
De wetenschappers gebruikten genoomsequenties van 3154 hedendaagse mensen. Het lukte hen om daaruit demografische conclusies te trekken over onze verre voorouders. En wat bleek: de voorlopers van de mensen maakten in het Vroege Pleistoceen een langdurige en extreme bottleneck door waarin zo’n 1280 zich voortplantende oermensen de populatie 117.000 jaar in stand hielden.
“Dat FitCoal deze enorme bottleneck met slechts een paar sequenties heeft kunnen vaststellen, is echt een doorbraak”, vertelt onderzoeker Yun-Xin Fu, geneticus aan de University of Texas. Uit de resultaten van het onderzoek naar de hedendaagse genoomsequenties bleek dat onze vroege voorouders een extreem verlies aan mensenlevens doormaakten en daardoor flink inboetten aan genetische diversiteit.
Gat in fossiele data
“Het gat in de Afrikaanse en Euraziatische fossiele gegevens kan worden verklaard door deze bottleneck in de Vroege Steentijd. Die valt samen met de eerder vastgestelde periode waarin weinig fossiel bewijs is gevonden”, zegt medeonderzoeker Giorgio Manzi, antropoloog aan de Sapienza University van Rome. Dat de mensheid in die tijd bijna was uitgestorven, komt waarschijnlijk vooral door klimaatverandering. Een ijstijd zorgde voor afkoeling, extreme droogte en het uitsterven van andere soorten, die waarschijnlijk door de vroege mensen werden gegeten.
Het is bizar hoeveel gevolgen dat bijna einde van de mensheid nu nog heeft. Naar schatting ging zo’n twee derde van de toenmalige genetische diversiteit verloren door deze bottleneck. De langdurige periode waarin er slechts een handje vol mensen was dat zich wist voort te planten, bedreigde dan ook de mensheid zoals we die nu kennen.
Nieuwe soorten
Daar staat tegenover dat die bottleneck ook lijkt te hebben bijgedragen aan nieuwe soortvorming waarbij twee oude chromosomen zijn samengekomen en chromosoom 2 vormden, die we nu bij mensen aantreffen. Daarmee is mogelijk de laatste gemeenschappelijke voorouder ontdekt van de Denisovans, Neanderthalers en moderne mensen.
Maar daarmee is nog lang niet alles gezegd. “Deze conclusie leidt tot een nieuwe richting in de menselijke evolutie, omdat hij vele vragen oproept, zoals waar deze mensen leefden, hoe ze de catastrofale klimaatverandering overleefden en of natuurlijke selectie tijdens de bottleneck de ontwikkeling van de hersenen heeft versneld”, legt onderzoeker Yi-Hsuan Pan uit van de East China Normal University (ECNU).
Nog maar het begin
Nu het erop lijkt dat de mensheid bijna was uitgestorven tussen 930.000 en 813.000 jaar geleden, gaan de onderzoekers hard op zoek naar antwoord op deze vragen om te achterhalen hoe het kan dat zo’n piepkleine groep mensen wist te blijven bestaan in zulke moeilijke omstandigheden. Dat de populatie daarna juist weer extreem snel wist te groeien, is veel gemakkelijker te verklaren: waarschijnlijk kwam dat doordat de mens het vuur onder controle kreeg en het klimaat weer wat aangenamer werd.
“Deze conclusies zijn nog maar het begin. We willen nu een completer beeld krijgen van de menselijke evolutie tijdens deze overgangsperiode in het Vroege tot Midden-Pleistoceen. Daarmee kunnen we het mysterie dat de vroege menselijke evolutie nog steeds is, verder ontrafelen”, aldus onderzoeker Li Haipeng, geneticus aan onder meer de Chinese Academy of Sciences (SINH-CAS).
