De kunst en architectuur van de Maya’s

De Maya’s waren zich er terdege van bewust dat ze maar voorbijgangers in een hele lange cyclus waren en dus legden ze hun gedachten, overtuigingen, gebeurtenissen en grote kennis zo nauwkeurig mogelijk vast voor het nageslacht. Dat resulteert in machtige bouwwerken en verfijnde tekeningen. Allemaal met een eigen verhaal.

De Maya’s waren meesters in het verbeelden van verhalen. Ze deinsden nergens voor terug en gebruikten een breed scala aan materialen: van steen tot het kostbare jade en van gips tot hout. De thematiek was dwars door alle eeuwen heen eigenlijk altijd hetzelfde: voor goden, vorsten en de elite was een hoofdrol weggelegd. Maar ook de natuur – een spirituele kracht in de beleving van de Maya’s – werd niet vergeten.

Natuur
De vormen die we tot op de dag van vandaag in steden aantreffen, zijn stuk voor stuk gebaseerd op de natuur. De enorme pleinen zijn als meren. De pilaren vormen een woud en de piramides waar menig religieuze ceremonie werd gehouden waren de bergen oftewel de plek waar de zielen van de voorouders huisden. Bij de bouw van sommige steden werd nauwlettend rekening gehouden met de sterren. Astronomie en astrologie waren heel belangrijk voor de Maya’s en gebouwen werden veelvuldig versierd met astronomische voorstellingen. Soms werden gangen in gebouwen ook in dezelfde lijn als planeten aangelegd. Dat geldt bijvoorbeeld voor één van de observatoria. Een aantal gangen daarvan liggen op één lijn met de meest zuidelijke en meest noordelijke plek waar Venus ‘s avonds ondergaat.

Het paleis van Palenque. Hier valt de verfijnde bouwstijl op.

Proces
Denk niet dat de Maya’s er gedurende hun geschiedenis en dwars door hun rijk dezelfde bouwstijl op nahielden. Ze ontwikkelden zichzelf. Op sommige plekken zijn de piramides bijvoorbeeld vrij breed en laag, terwijl ze elders weer boven het woud uittorenen. Onderzoekers hebben geconcludeerd dat de bouwsels van de Maya’s regelmatig aangepast werden. Zo zou er aan de Noord-Acropolis in Tikal in totaal vijftienhonderd jaar gebouwd zijn. De komst van een nieuwe koning was meestal aanleiding voor zo’n verbouwing.

Propaganda
De elite en vorsten kwamen ruimschoots aan hun trekken in de kunst. Ze werden onder meer vereerd middels stenen zuilen. Elke keer als de vorst iets bijzonder meemaakte, werd dat met zo’n zuil vereeuwigd. Zo zijn er zuilen voor het huwelijk, gewonnen oorlogen en troonsbestijgingen. Zo’n zuil kon soms wel tien meter hoog zijn. Met behulp van beelden en hiëroglyfen werd uitgelegd waarom de vorst diens troon verdiende. Welbeschouwd is het dan ook gewoon eeuwenoude propaganda; de Maya’s deinsden er niet voor terug om kunst te gebruiken om verkeerde beslissingen van een koning goed te praten.

Betekenis
Wie de gebouwen of andere kunstwerken van de Maya’s gadeslaat, zal ongetwijfeld direct zien dat details heel belangrijk waren. Gebouwen zijn geheel versierd met reliëf, hiëroglyfen of afbeeldingen. Het mooie is dat elk detail een betekenis heeft. De Maya’s decoreerden namelijk niet om het decoreren. Alles voegde iets toe aan de betekenis van het gehele kunstwerk. Kunstenaars tekenden, beeldhouwden of bouwden ook vrijwel altijd natuurgetrouw. Abstractie kwam wel voor, maar was altijd nog te herkennen, omdat anders de betekenis niet te achterhalen was.

Wie waren de kunstenaars?
In de meeste beschavingen hulden kunstenaars zich in de anonimiteit. De Maya’s deden dat niet. Zij signeerden hun werk regelmatig. Vandaar dat we ook weten wie de kunstenaars waren. Uit onderzoek is gebleken dat de meeste kunstenaars deel uitmaakten van de koninklijke familie. Het waren bijvoorbeeld de jongere broers van de koning zelf. Van de architecten weten we dan weer heel weinig. Hun namen staan nergens opgetekend.

Kleurtje
Wanneer we tegenwoordig aan de kunst van de Maya’s denken, dan zien we bruine of grijze beeldjes en gebouwen voor ons. Ooit was dat wel anders. De Maya’s versierden hun gebouwen zowel binnen als buiten met felle kleuren. Ook beelden, borden en vazen kregen een kleurtje. De meest beroemde kleur is toch wel het maya-blauw dat zelfs duizenden jaren na dato nog goed bewaard is gebleven.

De kleurige kunstwerken van de Maya's, met rechts het overbekende Maya-blauw.

Hoofden
De Maya’s beelden ook vaak mensen af. Wat opvalt aan die afbeeldingen is de manier waarop ze dat deden. De mensen hebben een extreem schuin voorhoofd. Dat is geen fantasie: de Maya’s vonden dat heel mooi en deden er alles aan om ook zo’n schuin voorhoofd te krijgen. Baby’s kregen bijvoorbeeld een houten plankje op hun voorhoofd gedrukt om dat te bewerkstelligen.

Afbeelding uit het boek De Maya's. Leven, mythen en kunst
Humor
De Maya’s mochten dan altijd een boodschap hebben met hun kunst, humor was ook belangrijk. Dat vinden we dan ook regelmatig in hun kunst terug. Bijvoorbeeld in het beeldje hiernaast. Een oude man laat zijn handen onder de jurk van een jonge dame glijden. Het beeldje werd gevonden in een graf en verbeeldt mogelijk de verwachtingen die de Maya’s hadden van het leven na de dood.

Schrift
De kunst van de Maya’s beperkte zich niet tot tekeningen, beeldhouwwerken en architectuur. Om er zeker van te zijn dat de boodschap overkwam, grepen de Maya’s ook regelmatig naar het schrift. Hun schrift bestond uit fonetische hiëroglyfen en enkele logogrammen (tekeningen die een woord uitbeelden). Pas in 1952 slaagde een wetenschapper erin het schrift min of meer te vertalen. Dat onderzoek staat echter nog steeds in de kinderschoenen en veel teksten moeten nog vertaald worden. Vaststaat dat de schrijvers ervan hun werk tot kunst verhieven. De schrijvers waren belangrijk in de maatschappij van de Maya’s en maakten – net als de meeste kunstenaars – vaak deel uit van het koninklijk hof.

Codices
De schrijvers legden zoveel mogelijk zaken vast. Hun geschriften gaan over mysteries, astronomie en godsdienst, maar ook over praktische zaken. Hoe moest er gejaagd worden? Wanneer moesten de goden vereerd worden? En wanneer verscheen Venus weer aan de hemel? De schrijvers legden het allemaal vast. Helaas zijn er weinig geschriften bewaard gebleven. De Spaanse kolonisten waren ervan overtuigd dat de boeken van de Maya’s – ook wel codices genoemd – vol stonden met duivelse leugens en verbrandden de meesten. Al met al zijn er slechts vier codices overgebleven. Hierin worden de geschriften afgewisseld met afbeeldingen en daarmee vormen de werken een kunstwerk op zich.

Een deel van de Madrid-codex. Deze codex is vernoemd naar de stad waarin deze zich momenteel bevindt.

Wetenschappers koesteren de kunstwerken die de Maya’s hebben achtergelaten. Vocht, Spanjaarden en ouderdom hebben menig vaas, geschrift en gebouw de kop gekost en wat er nog is, wordt zorgvuldig bewaard. Want alleen de werken van de Maya’s zelf kunnen nog getuigen van een bloeiende beschaving die haar tijd op vrijwel alle fronten ver vooruit was.

Dit artikel maakt deel uit van een serie artikelen over de Maya’s. Eerder verschenen in deze reeks ook al de artikelen: Rekenen met de Maya’s, De Mayakalender: hoe zit het nu echt?, Sterren kijken met de Maya’s en De Maya’s: wat geloofden ze nu echt? Volgende week volgt het zesde en laatste deel in de serie: Waardoor gingen de Maya’s ten onder? Over het mysterieuze verval dat in de achtste en negende eeuw plots optrad.

Bronmateriaal

Boek: De Maya's. Leven, mythen en kunst. Door Timothy Laughton

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd