Een neushoorn zonder hoorn is lang niet meer zo interessant voor stropers. Dat was de theorie. Maar nieuw onderzoek onthult nu dat het onthoornen van neushoorns ook in de praktijk tot een drastische afname van stroperij leidt.
Tot die conclusie komen onderzoekers nadat ze nagingen hoe het neushoorns tussen 2017 en 2023 in elf natuurreservaten in Zuid-Afrika verging. Deze reservaten herbergen samen ongeveer 25 procent van alle in Afrika woonachtige neushoorns, maar – helaas – ook veel stropers. Zo werden in de zeven jaar dat wetenschappers de neushoorns in Zuid-Afrika volgden, 1985 neushoorns gestroopt. Maar er is ook een lichtpuntje, zo schrijven de onderzoekers in het blad Science. Want uit hun data blijkt eveneens dat veel neushoorns aan de dood ontsnapt zijn doordat ze preventief zijn onthoornd.
Hoe zit dat?
Stropers hebben het op neushoorns voorzien, vanwege de hoorn. Gestroopte hoorns vinden vaak hun weg naar landen als China en Vietnam, waar ze voor veel geld worden verkocht, omdat men er van oudsher een geneeskrachtige werking aan de neushoornhoorn toeschrijft. Wetenschappelijk bewijs daarvoor ontbreekt, maar dat weerhoudt mensen er niet van om de hoorn te vermalen en het resulterende poeder te nuttigen, in een poging allerlei kwalen – van hoofdpijn tot voedselvergiftiging – te behandelen. Stropers kunnen dus rekenen op een royale afzetmarkt, die bereid is fors voor neushoornhoorns te betalen. En daarmee is er een enorme prikkel om neushoorns te doden, maar – zo redeneerden deskundigen – als we neushoorns van hun hoorn ontdoen, is die prikkel er niet meer en zal de stroperij ook afnemen. En nieuw onderzoek suggereert nu dus voorzichtig dat die redenering klopt.
Minder stroperij
De wetenschappers baseren zich daarbij zoals gezegd op onderzoek in elf natuurreservaten. In acht daarvan werden in totaal 2284 neushoorns preventief onthoornd. Voor hun onderzoek keken de onderzoekers hoeveel neushoorns er in die acht gebieden werden gestroopt, voorafgaand en na de onthoorning van een groot aantal neushoorns. Ook vergeleken ze het aantal keren dat er in deze acht gebieden gestroopt werd, met het aantal keren dat dat in gebieden zonder onthoornde neushoorns gebeurde. De resultaten zijn duidelijk, zo vertelt onderzoeker Tim Kuiper. “Het onthoornen van neushoorns leidde tot een daling van 78 procent in stroperij, en dat met slechts 1,2 procent van het totale budget voor neushoornbescherming.”
Minder effectieve maatregelen
Dat totale budget dat Kuiper noemt, is omvangrijk, maar lijkt – afgaand op het nieuwe onderzoek – niet heel effectief te worden ingezet. Het leeuwendeel van de 74 miljoen dollar die de bestudeerde reservaten tussen 2017 en 2021 spendeerden aan neushoornbescherming, ging namelijk op aan op stropers jagende rangers, honden, helikopters en camera’s. Het resulteerde in meer dan 700 arrestaties. Maar, zo schrijven de onderzoekers in hun studie, er is geen statistisch bewijs dat het ook tot een significante afname van de stroperij leidde. Dat de arrestaties zo weinig effect hebben, komt volgens de onderzoekers onder meer door lokale problemen, zoals armoede, corruptie en een falend rechtssysteem. Zo leidt armoede ertoe dat mensen – ondanks dat ze het risico lopen om gearresteerd te worden – toch blijven stropen. Ondertussen worden mensen die aangenomen zijn om neushoorns te beschermen, omgekocht en weten stropers die wél gepakt worden door toedoen van een falend rechtssysteem hun straf vaak te ontlopen. Dat laatste blijkt volgens de onderzoekers onder meer uit het feit dat stropers soms korte tijd nadat ze zijn opgepakt alweer op heterdaad worden betrapt.
Minder stroperij
De (dure) jacht op stropers lijkt dus weinig vruchten af te werpen, terwijl de relatief goedkope onthoorning van neushoorns wél tot minder stroperij leidt. Het lag misschien in de lijn der verwachting, maar toch is het ook wel een beetje verrassend. Zo was voorafgaand aan het onderzoek onduidelijk of stropers de onthoornde neushoorns volledig links zouden laten liggen of er misschien toch nog op zouden jagen vanwege het 5 tot 15 centimeter lange hoornstompje dat na het onthoornen achterblijft. Maar de drastische reductie in stroperij die onderzoekers in reactie op het onthoornen van de neushoorns zagen, suggereert dat dat wel meevalt. “Ook was het goed om te zien dat stroperij in het gehele gebied afnam,” vertelt Kuiper aan Scientias.nl. “Het is dus niet zo dat de stroperij zich simpelweg verplaatste naar gebieden waar nog wel gehoornde neushoorns leefden; het totale stroperijcijfer in het gehele gebied ging omlaag.”
Jacht op stompjes
Helaas zijn er sinds het onderzoek van Kuiper en collega’s in 2023 werd afgerond, wel aanwijzingen dat stropers in sommige gebieden tóch hun pijlen op onthoornde neushoorns beginnen te richten. Dat gebeurt bijvoorbeeld in het bekende Krugerpark. “Data uit 2024 en 2025 laten zien dat pas onthoornde neushoorns nog steeds doelwit kunnen zijn en dat de stroperij daar ondanks grootschalige onthoorning nog steeds vrij veel plaatsvindt,” vertelt Kuiper. “Natuurbeschermers ter plaatse vermoeden dat dit komt door de lange oostgrens van Kruger met Mozambique, en dat stropernetwerken daar eerder bereid zijn risico’s te nemen voor kleine stompjes hoorn. Kruger is bovendien vele malen groter dan de andere reservaten, waardoor het veel lastiger te controleren is en de pakkans voor stropers lager ligt dan in de kleinere, beter gefinancierde particuliere reservaten. Ook interne corruptie speelt een rol, waardoor stropers de wetshandhaving kunnen ontwijken. Om dit probleem effectief aan te pakken, moeten overheden en ngo’s zich gaan richten op bredere, structurele problemen zoals corruptie, armoede en de internationale vraag naar hoorn.”
Het onthoornen van neushoorns werkt dus. Maar is het niet zielig? Missen de neushoorns hun hoorns niet? We vroegen het Kuiper. “Onthoornen vereist dat neushoorns onder narcose worden gebracht, wat stress kan veroorzaken en in sommige gevallen tot verwondingen kan leiden. De ingreep wordt echter uitgevoerd door ervaren dierenartsen die gestandaardiseerde protocollen volgen om het risico tot een minimum te beperken.” Er is nog niet veel onderzoek gedaan naar de effecten die onthoorning op het gedrag van neushoorns heeft. “Bestaande studies wijzen erop dat onthoorning bij zwarte neushoorns in sommige omstandigheden het sociale gedrag en de grootte van hun leefgebied kan beïnvloeden,” weet Kuiper. Maar bij witte neushoorns lijkt dat bijvoorbeeld weer iets anders te liggen: “Ander onderzoek toont aan (…) dat sociale factoren bij witte neushoorns een grotere rol spelen in hun gedrag dan onthoorning.” Op dit moment wordt door een promovendus van Kuiper, Lucy Chimes, onderzocht welke effecten onthoorning heeft op de voortplanting van neushoorns en de overlevingskansen van hun kalveren. “Tot nu toe heeft zij – op basis van gegevens uit meerdere populaties – geen aanwijzingen gevonden voor nadelige effecten.”
Het onthoornen van neushoorns lijkt stropers dus te ontmoedigen, maar het is niet dé oplossing voor neushoornstroperij, benadrukt Kuiper. “Onze strijd om de neushoorn te redden, is nog lang niet gestreden,” vertelt hij aan Scientias.nl. “Maar de studie biedt voorzichtig hoop dat innovatieve, op bewijs gebaseerde benaderingen de overlevingskansen van deze dieren aanzienlijk kunnen verbeteren. Het aanpakken van bredere structurele problemen zoals de internationale vraag naar hoorn, sociaal-economische ongelijkheid en corruptie blijft echter een moeilijke, maar cruciale prioriteit. Onthoorning is geen wondermiddel – om de effectiviteit ervan op de lange termijn te waarborgen, is het waarschijnlijk noodzakelijk om ook andere maatregelen effectief te blijven toepassen. Zeker omdat stroperij voor hoornstompjes waarschijnlijk zal doorgaan als daar geen reëel risico voor stropers tegenover staat.”
