We bevinden ons in een talencrisis: van de meer dan 7000 talen in de wereld dreigt de helft te verdwijnen. En dat is zonde, taal is wat mensen mensen maakt en is bovendien een belangrijk onderdeel van cultuur.
De verschillende talen van volkeren overal op de wereld zeggen iets over hun geschiedenis, cognitieve vaardigheden en wat het betekent om mens te zijn, leggen linguïsten uit, die nu een database hebben aangelegd met alle talen en hun grammatica. Met deze Grambank kunnen ze allerlei vragen beantwoorden over taal en het verlies aan grammaticale diversiteit, want de grote culturele rijkdom van al die talen dreigt verloren te gaan, omdat steeds meer talen niet meer worden onderwezen aan kinderen. “Onze bevindingen zijn alarmerend”, vertelt onderzoeker Hedvig Skirgård, onder meer verbonden aan het Max Planck Institute. “We verliezen talen, we verliezen taaldiversiteit en tenzij we in actie komen, zal dit inkijkje in onze collectieve geschiedenis voorgoed verloren gaan.”
Wat is grammatica?
De grammatica van een taal zijn de regels die we hebben afgesproken om een zin te vormen. Zo moet je in het Nederlands een werkwoord vervoegen in een zin. Je zegt niet: Piet fietsen naar huis, maar Piet fietst naar huis. Maar dat geldt niet voor alle talen. De bekende antropoloog Franz Boas zei daar het volgende over: “Grammatica bepaalt welke aspecten van een ervaring moeten worden uitgedrukt.” Die taalregels zijn allesbehalve rigide. Sterker nog, taal verandert in de loop der tijd en van plaats tot plaats. “Door deze regels in allerlei talen te bestuderen, krijgen we inzicht in hoe onze hersenen werken en hoe we onze ervaringen overbrengen aan anderen. We kunnen ook wat leren over onze geschiedenis, waar we vandaan komen en hoe we hier gekomen zijn. Het is heel bijzonder”, aldus de onderzoeker.
2400 talen vergeleken
De linguïsten zijn trots dat ze de Grambank nu officieel kunnen presenteren. Een internationaal team van onderzoekers heeft er jaren aan gewerkt door boeken te lezen over taalregels, met experts te spreken en in kleine gemeenschappen op zoek te gaan naar specifieke talen. “Het was lastig. Grammatica van verschillende talen kan erg verschillen. Ook hebben mensen verschillende manieren om te omschrijven hoe hun taalregels werken. Linguïsten houden van jargon dus het was soms moeilijk om hen te begrijpen”, klinkt het.
Voor de Grambank gebruikten de onderzoekers 195 vragen om meer dan 2400 talen te vergelijken, waaronder twee gebarentalen. Al deze talen zijn op onderstaande kaart weergegeven met stippen.
Elke stip is een taal en hoe meer de kleuren op elkaar lijken hoe meer ook de talen op elkaar lijken. Om tot deze indeling te komen zijn de 195 vragen teruggebracht tot drie categorieën die elk een kleur meekregen: rood, groen of blauw. De grote variatie in kleuren maakt duidelijk hoe verschillend al deze talen zijn. Waar de kleuren hetzelfde zijn, zoals in het Pacifisch gebied, zijn de talen familie van elkaar of hebben ze veel van elkaar overgenomen. Als je goed kijkt, zie je dat het Nederlands, Deens en Zweeds het meest aan elkaar verwant zijn. Gek genoeg, lijkt het Duits een ander kleurtje te hebben. “De database van de Grambank onthult een geweldige variëteit aan talen op de wereld. Het is een testament van het menselijk vermogen tot verandering, variatie en vindingrijkheid”, aldus de onderzoeker.
Slecht voor de gezondheid
Helaas worden veel inheemse talen met uitsterven bedreigd door kolonisatie en globalisering. En dat heeft grote gevolgen, vertelt Skirgård. “We weten dat iedere taal die verloren gaat een grote impact heeft op de gezondheid van de inheemse mensen en gemeenschappen doordat de banden met de voorvaderen en hun traditionele kennis worden doorgesneden.” Je kunt je voorstellen dat bijvoorbeeld oude recepten voor medicijnen verloren gaan of bepaalde vaardigheden om te overleven.
Maar er is meer. De onderzoekers keken niet alleen naar het verlies van individuele talen, maar ook naar het verloren gaan van grammaticale diversiteit. “We onderzochten wat voor verlies we kunnen verwachten als talen die op dit moment bedreigd zijn ook daadwerkelijk verdwijnen. We ontdekten dat dit op bepaalde gebieden veel meer impact heeft dan op andere. In sommige regio’s zoals Zuid-Amerika en Australië is de verwachting dat alle inheemse taaldiversiteit verdwijnt, omdat al die talen er worden bedreigd. Maar ook in andere gebieden waar talen relatief goed behouden blijven, zoals in Zuidoost-Azië en Europa is een dramatische afname van zo’n 25 procent te zien.”
Talen behouden
Als we daar niets aan doen, is dat schadelijk voor heel veel mensen en verdwijnt ook een uniek stukje menselijke historie, cognitie en cultuur. Ook de Verenigde Naties zien het belang van taaldiversiteit en het behoud van inheemse talen in. Niet voor niets heeft de organisatie de periode 2022-2032 uitgeroepen tot decennium van de inheemse talen. Laten we hopen dat daardoor al die prachtige talen die de grote menselijke diversiteit illustreren toch wat beter behouden blijven.
