Je zou denken dat een woestijn wel een beetje water kan gebruiken, maar het kan ook te veel zijn. Met name kuststeden hebben zwaar te lijden onder woestijnvorming, wat overstromingen in de hand werkt.
Als gevolg van woestijnvorming neemt namelijk de bodemerosie toe: door wind of water waait of spoelt de bovenste bodemlaag weg. Dat vergroot de impact van overstromingen op havensteden in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, zo tonen Franse onderzoekers aan. Ze keken daarvoor onder meer naar de verwoestende overstromingen in september 2023 in de Libische stad Derna, waarbij ruim 11.300 mensen om het leven kwamen.
Dodelijke modderstromen
In de studie, die in vakblad Nature verscheen, roepen de onderzoekers op om deze gebieden beter te monitoren, omdat ze vanwege hun enorme droogte erg kwetsbaar zijn, zeker nu de kans op extreme weersomstandigheden toeneemt.
De opwarming van de aarde is in de Noord-Afrikaanse Sahara allang geen ver-van-je-bedshow meer. In het gebied, groter dan de VS, worden steeds drogere periodes afgewisseld met flinke regenbuien aan de kust. Het probleem ontstaat doordat er aan de ene kant sprake is van toenemende woestijnvorming, terwijl er anderzijds meer neerslag valt door de stijgende watertemperatuur in de Middellandse Zee. Deze twee extreme omstandigheden verergeren de bodemerosie en veroorzaken dodelijke modderstromen die moeilijk tegen te houden zijn in de regio waar veel dammen zijn verouderd. Hoofdonderzoeker Essam Heggy stelt dan ook dat niet droogte de grootste bedreiging vormt voor de Sahara, maar bodemerosie.
Enorme hoeveelheid schade
Een extreem voorbeeld is storm Daniel, die in de herfst van 2023 de oostkust van Libië teisterde. Deze medicane veroorzaakte ongekende overstromingen. Zoals gezegd kwamen er meer dan 11.000 mensen om het leven, maar ook gebouwen en infrastructuur raakten ernstig beschadigd. Het waren de ergste overstromingen in meer dan honderd jaar op het continent. En het gekke: ze vonden dus in een woestijngebied plaats. De oorzaak was een combinatie van factoren: er viel ongelooflijk veel regen, twee dammen stortten in en de waterinfrastructuur in de stad faalde, het water kon niet weg. De ophoping van sediment als gevolg van bodemerosie versterkte de waterstroom en vergrootte de impact van de overstromingen in de kuststeden Derna en Susah. Respectievelijk twee derde en bijna de helft van het oppervlak van de steden raakte beschadigd.
Met behulp van geavanceerde radarbeelden wisten de onderzoekers te achterhalen dat de schade een stuk beperkter was gebleven als er niet zoveel bodemerosie had plaatsgevonden. De stroming in de rivier werd flink verergerd door de zwaar geërodeerde bodem. Dit vergrootte de verwoestende kracht van de overstroming en droeg bij aan de doorbraak van de twee dammen, die de stad en haar inwoners moesten beschermen.
Betere satellieten nodig
De huidige modellen schieten volgens de onderzoekers tekort bij het beoordelen van bodemerosie in woestijngebieden. Radarsatellieten zijn dan ook essentieel om de monitoring te verbeteren. Medeonderzoeker Jonathan Normand merkt op: “Tegenwoordig kun je vanuit de woestijn berichten posten op sociale media dankzij de honderden communicatiesatellieten die om de aarde draaien. Maar onderzoekers hebben nog steeds maar een beperkt aantal satellieten tot hun beschikking om de complexe bodemprocessen in woestijngebieden te leren begrijpen.”
Erger en vaker
Heggy en zijn collega’s waarschuwen in een andere studie met onderzoekers uit Marokko en Spanje dat de gebeurtenissen in Libië zich kunnen herhalen in andere dichtbevolkte gebieden in Noord-Afrika en op het Arabische schiereiland.
Ze noemen ook extra risicofactoren: stormen worden krachtiger, steden worden drukker en zijn niet goed voorbereid op de opwarming van de aarde en de klimaatrampen die daar het gevolg van zijn. “De dodelijke overstromingen in Derna laten zien dat beleidsmakers in het Midden-Oosten en Noord-Afrika nog steeds niet genoeg naar de wetenschap luisteren, hoewel de laatste twee klimaatconferenties in de regio werden gehouden. De grootste vijand is onze eigen overtuiging dat deze extreme gebeurtenissen slechts eenmalig zijn, terwijl klimaatmodellen ons vertellen dat ze alleen maar erger worden en vaker zullen voorkomen.”
