De dodo uit de dood laten herrijzen: miljardenbedrijf gaat een verwoede poging wagen (maar moeten we dat echt willen?)

Door de komst van de mens op Mauritius stierf de iconische loopvogel uit. En dus is het ook aan ons om ‘m weer terug te brengen, zo redeneert het Amerikaanse bedrijf Colossal. Een krachtig ideaal, met toch ook wel wat rafelende randjes.

Lang geleden struinde er een gedrongen vogel, met te kleine vleugels om te vliegen, over het eiland Mauritius. Het dier was ongeveer een meter hoog en viel op door de lange, naar onderen gekromde snavel. De dodo had geen natuurlijke vijanden en had als gevolg daarvan zijn vermogen tot vliegen verloren. Dat vijandbeeld veranderde toen de eerste Nederlandse kolonisten tegen het einde van de 16e eeuw op het eiland arriveerden. En honderd jaar later stierf de dodo uit. Doodzonde, zo vindt het Amerikaanse miljardenbedrijf Colossal. Zij hebben nu de ambitieuze taak op zich genomen om de vogel weer tot leven te wekken. Een veelbelovend initiatief, maar wel één met haken en ogen.

De dodo verdwijnt
Voordat de mensheid op Mauritius verscheen, floreerde de dodo, ook al legde hij niet meer dan één ei per jaar. Toen echter de eerste kolonisten arriveerden, kreeg de vogel ineens een geduchte vijand. Het waren overigens niet alleen mensen die de vogel uiteindelijk over de kling jaagden, maar voornamelijk de dieren die zij naar het afgelegen paradijs hadden meegebracht. Denk aan ratten, geiten, varkens, herten en makaken, die er allemaal aan bijdroegen dat de dodopopulatie kelderde. “Als de mens de dodo nooit was tegengekomen, zou het tropische eiland Mauritius er mogelijk nog een paar hebben,” aldus Colossal.

Weg, maar niet vergeten
Hoewel de dodo nu al enkele eeuwen van de aardbodem is verdwenen, spreekt de loopvogel nog altijd tot de verbeelding. De vogel is het symbool geworden voor de verdwijning van diersoorten als gevolg van de aantasting van de natuur door menselijk handelen. “Het is nog nooit zo urgent geweest om soorten te behouden als nu,” schrijft Colossal. “Dit is niet alleen belangrijk voor hun voortbestaan, maar ook voor het algemene belang van onze planeet. Colossal en de wetenschappelijke gemeenschap zetten zich samen in om de soorten die we hebben verloren, terug te brengen.”

Tot leven wekken
Je leest het goed, het techbedrijf is dus voornemens de dodo uit de dood te laten herrijzen. Maar wat is daar precies het nut van? We vroegen het Leon Claessens, dodo-expert verbonden aan de Universiteit van Maastricht, niet gelieerd aan Colossal. “Ik zie het met name als een project waarbij grote stappen voorwaarts kunnen worden gezet in de genetica,” zo legt hij in een e-mail aan Scientias.nl uit. “Het is een interessante vraag of het mogelijk is om verdwenen soorten terug te brengen door gebruik van de genetische informatie, het DNA, dat met moderne technieken uit overblijfselen van recent uitgestorven dieren kan worden gehaald. In hun poging om dit te bewerkstelligen zullen de medewerkers van Colossal nog veel onontgonnen gebieden en praktische hordes moeten overbruggen.”

Hoe werkt het?
Om de dodo tot leven te wekken, wendt het bedrijf zich tot genbewerking. “Professor Beth Shapiro en haar team hebben DNA-informatie uit de weinige overblijfselen van de dodo verkregen,” legt Claessens uit. “Wereldwijd zijn er maar een paar fragmentarische overblijfselen van dodo’s bewaard gebleven, die in de 17e eeuw door mensen zijn gevangen. Verder is er fossiel materiaal gevonden, maar het DNA van fossiele overblijfselen is over het algemeen minder goed bewaard gebleven.” Kortom, het bedrijf is er al in geslaagd het volledige genoom van de dodo te sequencen. De volgende stappen om een de loopvogel te ‘recreëren’, zijn een stuk ingewikkelder. “De beoogde werkwijze is om een bijzonder type cel van een duif te nemen – namelijk het type cel waaruit een eicel ontstaat – en om de genetische informatie in deze cel, het DNA, stukje bij stukje te veranderen zodat het dezelfde opeenvolging van genetische informatie heeft als dat van de dodo,” vertelt Claessens. “Dit willen ze doen door de individuele nucleotiden in de basenparen van het DNA (adenine A, cytosine C, guanine G, en thymine T) via gene editing op dezelfde volgorde te zetten. De volgende stap (of horde) in het proces is om de genetisch aangepaste cel verder te laten ontwikkelen tot een kuiken.”

Eindproduct
Hoewel Colossal op deze manier een heel eind hoopt te komen, zullen ze er nooit helemaal in slagen om de ‘echte’ uitgestorven soort terug te brengen, aldus Claessens. “Dat komt omdat je de genetische informatie van het uitgestorven dier in een eicel (of substituut hiervan) van een nog levende verwante soort moet inbrengen. Voor de dodo ligt hiervoor het gebruik van een cel van een duif voor de hand, omdat duiven nauw aan hen verwant zijn. Maar het eindproduct van dit proces, zelfs als het volledig lukt zoals gepland, zal nooit een volwaardige dodo opleveren. Ja, het zal een dier worden dat hier veel overeenkomsten mee deelt en er misschien ook wel zo uitziet. Maar het is niet 100 procent een dodo, onder andere vanwege het gebruik van de cel van een levende duivensoort, en alle invloeden op de ontwikkeling naar een kuiken die dit met zich mee brengt.”

Kans
Als het aan Colossal ligt, wordt er dus over enkele jaren op deze manier een bijna-dodo geboren. Maar hoe groot is de kans dat het project slaagt? “Er zijn veel technologische barrières die ongetwijfeld nog doorbroken moeten worden,” denkt Claessens. “Er is naar mijn weten nog nooit een organisme ‘ge-de-exinct.’ Maar Colossal beschikt over relatief goede genetische informatie van de dodo en heeft een groot team van experts met solide financiële middelen. Dit betekent dat er waarschijnlijk veel technologische vooruitgang zal worden geboekt, zelfs als het ze uiteindelijk niet lukt om een ‘dodo’ te recreëren.”

Ethiek
Naast alle technische uitdagingen, bestaan er ook grote ethische vraagstukken. Want in hoeverre is het ethisch verantwoord om uitgestorven dieren terug te brengen? Ook Claessens moet ons het antwoord schuldig blijven. “De ethische discussie staat nog in de kinderschoenen en moet in de komende jaren verder worden gevoerd,” zegt hij. “Er moeten echter nog veel stappen worden genomen voordat er een ‘dodo’ tot leven is gewekt. Bovendien zal het hele de-extinction proces, zelfs als het voorspoedig loopt, waarschijnlijk nog vele jaren duren. Daarom is er gelukkig nog genoeg tijd om deze maatschappelijke discussies te voeren.”

Ecosysteem
Er zijn dus nog genoeg zaken waar we over na te denken hebben. Niet de minste vraag is bijvoorbeeld wat we met een pasgeboren dodo moeten doen. In een dierentuin laten opgroeien? Of in het wild uitzetten? Het ecosysteem waar deze vogel eens in leefde is vandaag de dag wezenlijk anders. “Denk aan bebouwing en ontbossing,” somt Claessens op. “Er bestaan geen plekken meer met alle oorspronkelijke planten en dieren. Dit betekent dat een nieuwe ‘dodo’ niet zomaar in het huidige ecosysteem kan worden teruggezet. Als het project uiteindelijk slaagt in zijn doel lijkt het me verstandig om het dier in een gecontroleerde omgeving te houden.” Of er dus ooit weer een dodo over de uitgestrekte vlaktes van Mauritius zal lopen, is nog geheel de vraag. “Ik denk dat het vooral de mens is die deze vogel mist – ik had zelf ook graag gezien dat hij nog bestond,” zegt Claessens. “Maar de oorspronkelijke leefwereld van de dodo bestaat niet meer.”

Bestaande soorten behouden
Kortom, aan het ambitieuze en baanbrekende idee van Colossal zitten nog wel wat haken en ogen. Het bedrijf zelf deinst daar echter niet voor terug en gaat de uitdaging aan. Daar is overigens niet iedereen blij mee. Zo zouden de inspanningen en het geld ook gebruikt kunnen worden om bestaande soorten te behouden in plaats van reeds uitgestorven soorten terug te halen, zo klinkt een veelgehoord argument. Zou dat inderdaad beter zijn? “Dit is een onderneming die gefinancierd wordt vanuit private geldstromen, met nieuwe biotechnologische kennis als vooruitzicht,” reageert Claessens. “Nieuwe inzichten die uit dit project zouden kunnen komen hebben waarschijnlijk veel bredere toepassingen dan het terugbrengen van een uitgestorven diersoort.”

Volgens Colossal is de verdwijning van de dodo een ‘schrijnend voorbeeld van onzorgvuldigheid’. En dus hebben ze een krachtig ideaal. Of we echter daadwerkelijk getuige zullen worden van de wederopstanding van de dodo en of het Colossal zal lukken om ook alle bijzaken die daarbij komen kijken het hoofd te bieden, valt nog te bezien. Claessens is dan ook gematigd enthousiast over het project. “Ik heb er gemengde gevoelens over,” zegt hij. “Het project is ambitieus en er moeten veel technologische uitdagingen worden overwonnen. Ook zijn grote ethische vraagstukken nog niet voldoende besproken. Specifiek voor de dodo heeft het huidige eiland niet meer hetzelfde ecosysteem en is het sterk de vraag of je hier een genetically engineered, dodo-surrogaat los zou moeten laten. Ik denk het niet. Maar het ontwikkelen van verder inzicht in genbewerking en de mogelijkheid om verdwenenen soorten heel kort na hun verdwijning weer terug te halen, blijft een intrigerende gedachte.”