Modder- en lavastromen, een dikke laag as, brand: vulkanen kunnen het leven compleet ontregelen en zelfs beëindigen. Onze geschiedenis telt daar voldoende voorbeelden van, zo blijkt wel als we in de databases die de wetenschap door de jaren heen heeft aangelegd, zoeken naar de dodelijke vulkaanuitbarstingen van de laatste 2000 jaar.
Door de jaren heen hebben onderzoekers de nodige databases opgebouwd. Zo stelde het Smithsonian Institution het Global Volcanism Program samen en kwam de universiteit van Bristol onlangs met een heel nieuwe database op de proppen waarin zelfs uitbarstingen die meer dan een miljoen jaar geleden plaatsvonden, zijn opgenomen. We doken in deze databases, op zoek naar de meest dodelijke vulkaanuitbarstingen. We komen dan al snel uit bij de vulkaanuitbarstingen die in de laatste 2000 jaar plaatsvonden, omdat we van erupties daarvoor vaak niet goed weten hoeveel mensenlevens ze eisten.
Tambora
Eén van de uitbarstingen die direct in het oog springt, is die van de vulkaan Tambora (Indonesië) in het jaar 1815. De vulkaan scoorde toen een 6,9 op de vulkanische-explosiviteitsindex. Tijdens de uitbarsting kwam zo’n 150 kubieke kilometer as vrij. De askolom reikte tot zo’n 44 kilometer hoog. Door de eruptie kwamen naar schatting 10.000 mensen om. Maar de naweeën van de vulkaanuitbarsting eisten de meeste slachtoffers. Door het dikke pak as dat in de lucht hing, kon de zomer maar geen grip krijgen op het gebied en was het er uitzonderlijk koud voor die tijd van het jaar. Het resultaat waren mislukte oogsten die weer leidden tot honger en ziekten die nog eens 82.000 levens eisten.
Bijna zeventig jaar later, in 1883, werd Indonesië opnieuw getroffen door een heftige eruptie. Dit keer was het de vulkaan Krakatau die van zich liet horen. De vulkaan veroorzaakte in dit jaar één van de grootste explosies waarvan mensen ooit getuige zijn geweest: naar verluidt werd de explosie zelfs in Australië – dat zo’n 3500 kilometer verderop ligt – gehoord. De explosie vernietigde een groot deel van het Krakatau-eiland en veroorzaakte een tsunami met golven van wel veertig meter hoog. De eruptie (en daaruit voortvloeiende tsunami) kostten aan iets meer dan 36.000 mensen het leven. De vulkaan scoort een 6.5 op de vulkanische-explosiviteitsindex. Door de uitbarsting kwamen heel wat stofdeeltjes in de atmosfeer terecht en deze zorgden nog vele maanden voor spectaculaire zonsondergangen wereldwijd doordat het zonlicht door de deeltjes gereflecteerd werd. Zoals gezegd vernietigde Krakatau zichzelf voor een groot deel. Er bleef een grote komvormige krater achter waarin zich een nieuwe eilandvulkaan vormt die ook wel het kind van Krakatau wordt genoemd. Het eiland groeit hard: zo’n dertien centimeter per week.
Mont Pelée
We maken een sprongetje in de tijd en belanden in het jaar 1902. Op Martinique schrijft vulkaan Mont Pelée in dit jaar geschiedenis door de meest dodelijke vulkaanuitbarsting van de twintigste eeuw te veroorzaken. De vulkaan spuwt pyroclastische stromen (bestaande uit gas, lava, rotsen en as) uit. Deze rollen over de hellingen naar beneden, zo het nabijgelegen dorpje St Pierre in. Daar komen (voornamelijk door deze pyroclastische stromen) meer dan 29.000 mensen het leven.
Nevado del Ruiz
In Colombia vinden we een ander natuurverschijnsel dat al wel bewezen heeft zeer gevaarlijk te kunnen zijn: de vulkaan Nevado del Ruiz. De vulkaan gaat de boeken is als de op één na dodelijkste vulkaanuitbarsting van de twintigste eeuw. In 1985 barst de vulkaan uit en en produceerde enorme modderstromen die 23.000 mensen het leven kostten.
Japan
Voor de op vier na dodelijkste vulkaanuitbarsting van de laatste duizenden jaren, reizen we af naar Japan. Hier barst in 1792 de vulkaan Unzen uit. Opvallend genoeg eiste deze vulkaan pas werkelijk veel mensenlevens nadat deze geen lava meer uitspuwde. Een maand nadat de vulkaan stopte met het afgeven van lava, vond er een aardverschuiving plaats die een tsunami veroorzaakte. De aardverschuiving en tsunami veroorzaakten samen meer dan 14.000 doden.
IJsland
Voor de afsluiting van de top vijf meest dodelijke vulkaanuitbarstingen van de laatste jaren, reizen we af naar Laki in IJsland. Deze spleetvulkaan – die deels onder een gletsjer ligt – barst in 1783 uit. Daarbij komt veel lava vrij dat een enorm gebied bedekt. Ook geeft de vulkaan veel giftige gassen af. Vee dat gras dat met deze gassen besmet is geraakt, eet, sterft. En zure regen zorgt ervoor dat oogsten mislukken. Veel mensen verhongeren en de uitbarsting kost uiteindelijk aan iets minder dan 10.000 mensen het leven. Maar niet alleen op IJsland heeft de uitbarsting gevolgen. Wereldwijd zorgt Laki voor veranderingen. Zo daalt de gemiddelde temperatuur op het noordelijk halfrond met ongeveer één graad Celsius.
Vesuvius
Als we de top vijf verlaten, komen we nog genoeg andere dodelijke vulkaanuitbarstingen tegen. De uitbarsting van de Vesuvius in het jaar 79 na Christus bijvoorbeeld, met meer dan 3000 doden. En de eruptie van Galunggung in 1822. Toen kwamen in Indonesië iets meer dan 4000 mensen om en werden 114(!) dorpjes vernietigd.
Dankzij de databases krijgen we zo een goed beeld van vulkanen die in een (ver) verleden voor grote problemen hebben gezorgd. En dat is belangrijk. Want dodelijke vulkanen kunnen in korte tijd voor grote problemen zorgen. In het verleden was men daar vaak niet op voorbereid en zag men de uitbarsting niet aankomen. Onderzoekers willen dat in de toekomst voorkomen en ervoor zorgen dat draaiboeken in het geval van nood klaarliggen. Door erupties uit het verleden in kaart te brengen en te bestuderen, kunnen deze draaiboeken op wetenschappelijk verantwoorde wijze vorm krijgen. Want als we ergens zeker van kunnen zijn dan is het wel dat het verhaal omtrent deze vulkanen niet af is. De uitbarstingen die hierboven beschreven staan, maken vaak deel uit van een serie erupties die van elkaar gescheiden worden door kortere of langere perioden van rust. Vroeg of laat laten deze vulkanen dus ongetwijfeld opnieuw van zich horen. En dan kunnen databases met daarin informatie over de vulkanen en de hoge prijs die de mensheid al voor het in de nabijheid van deze vulkanen leven, heeft moeten betalen ons wellicht helpen om vergelijkbaar hoge cijfers te voorkomen.
