Iedereen kent de legende van koning Arthur wel. Maar de meeste Engelse sagen hebben – in tegenstelling tot de Ierse en IJslandse verhalen – de tand des tijds niet overleefd.
De legende van koning Arthur en de ridders van de Ronde Tafel zijn wereldberoemd. Maar ooit bestonden er nog veel meer Engelse middeleeuwse heldenverhalen, zo veronderstellen onderzoekers. “We schatten dat meer dan 90 procent van deze sagen verloren zijn gegaan,” aldus onderzoeker Katarzyna Anna Kapitan.
Statistische modellen
Het onderzoeksteam baseert zich op statistische modellen. Op dezelfde manier zoals biologen het verlies van biodiversiteit schatten, brachten onderzoekers nu het verlies en de overleving van kostbare verhalen uit verschillende delen van Europa in kaart. En dat biedt een nieuw perspectief op het verlies van cultureel erfgoed.
Engelse heldenverhalen
De Britten komen er bekaaid vanaf. Want uit de bevindingen blijkt dat de meeste Engelse heroïsche sagen de tand des tijds niet hebben overleefd. “We vonden opmerkelijk lage geschatte overlevingspercentages voor middeleeuwse Engelse fictie,” vertelt onderzoeker Daniel Sawyer.
Ierse en IJslands sagen
Een vrij opmerkelijke ontdekking. Want opvallend genoeg is tot op de dag van vandaag meer dan driekwart van de middeleeuwse verhalen in het IJslands en het Iers bewaard gebleven. De Ierse sagen blijken het best de tand des tijds te hebben doorstaan, terwijl met name werken in het Engels voorgoed verdwenen. Het team berekende dat ongeveer 81 procent van de Ierse en 77 procent van de IJslandse romances en avonturenverhalen vandaag de dag nog bestaan, vergeleken met slechts 38 procent van soortgelijke werken in het Engels. Daarnaast suggereren de resultaten dat ongeveer 19 procent van de Ierse en 17 procent van de IJslandse manuscripten nog bestaan, vergeleken met slechts 7 procent van de Engelse exemplaren.
Verklaringen
Waarom zoveel Engelse verhalen verloren zijn gegaan? “We zouden het de ontbinding van kloosters onder Hendrik VIII kunnen verwijten,” oppert Sawyer. “Al komen heldhaftige verhalen in het Engels eigenlijk zelden in de bibliotheken van kloosters voor. Een andere mogelijke verklaring is de beperkte vroegere prestige van de Engelse taal. Tegenwoordig wordt Engels overal ter wereld als tweede taal geleerd. Maar in de middeleeuwen had het weinig internationale betekenis. Vooral na de Normandische verovering van Engeland was het Frans belangrijk als internationale taal van macht en cultuur.”
Ondertussen in Ierland en IJsland
Tegelijkertijd kunnen Ierse en IJslandse verhalen zo goed bewaard zijn gebleven omdat deze landen eilanden zijn, wat kan hebben bijgedragen aan het behoud van de cultuur. “Daarnaast kunnen de overeenkomsten tussen Ierland en IJsland worden verklaard doordat nog lang na de uitvinding van de boekdrukkunst, literaire teksten met de hand werden overgeschreven,” aldus Kapitan.
Al met al onderstrepen de bevindingen hoe kwetsbaar de Engelse middeleeuwse heldenverhalen blijkbaar zijn. In ieder geval hebben ze de dappere mythische koning Arthur nog.
