Op 28 mei werd het dorp Blatten bedolven onder miljoenen tonnen ijs, rots en modder: de Birchgletsjer was ingestort. Ja, klimaatverandering speelde daarbij een rol, maar dat is niet het hele verhaal. “Het was een samenloop van omstandigheden.”
Onderzoekers van ETH Zürich en het Zwitserse federale onderzoeksinstituut WSL onderzochten het rampgebied ter plaatse en delen nu hun eerste bevindingen in een uitgebreide feitenanalyse.
Zij stellen dat de massa ijs en puin die het Lötschental trof eind vorige maand het gevolg was van een zeldzame combinatie van natuurlijke factoren die samen een kettingreactie in gang zetten.
Meer dan een gewone ingestorte gletsjer
Volgens professor glaciologie Daniel Farinotti is een instorting zoals die van de Birchgletsjer “ongekend voor de Zwitserse Alpen”. In april vorig jaar kwam er een vergelijkbare massa ijs en puin los bij de Piz Scerscen in Graubünden, maar de impact was toen veel kleiner. In Blatten is er nu veel meer schade aan de infrastructuur en het landschap.
De precieze oorzaak van de instorting is nog niet volledig opgehelderd, zegt Farinotti. Wel wijst alles erop dat een reeks rotslawines vanaf de flanken van de Kleine Nesthorn, een berg van ruim 3300 meter hoog, het begin vormden van de catastrofe. Die steenmassa’s, geschat op meer dan 10 miljoen ton, kwamen op de gletsjer terecht en drukten met enorme kracht op het ijs.
Waterdruk en instabiliteit versnelden de ramp
De combinatie van het puin en het smeltwater, dat zich onder en in het ijs ophoopte, leidde tot extra waterdruk en destabilisatie van het geheel. Regenval en verdere verschuivingen in het bergmassief boven de gletsjer deden de rest: uiteindelijk gleed een groot deel van de flank van de Kleine Nesthorn weg en kwam de gletsjer mee.
Dit soort processen voltrekt zich normaal gesproken langzaam, maar nu ging het razendsnel. “Een reeks kleine verstoringen leidde tot een plotselinge instorting”, aldus Farinotti. Hij benadrukt dat de autoriteiten en onderzoekers al geruime tijd verhoogde activiteit in het gebied zagen en dat het dorp daarom tijdig werd geëvacueerd.
Een gletsjer die zich vreemd gedroeg
Veel gletsjers in Zwitserland worden kleiner, maar bij de Birchgletsjer was iets anders aan de hand: sinds 2019 schoof de voorzijde van de gletsjer ongeveer 50 meter naar voren, een zeldzaam fenomeen in tijden van klimaatverandering. Tussen 2017 en 2023 nam de dikte van het ijs aan de voorkant zelfs toe met wel 15 meter, terwijl het bovenste gedeelte juist dunner werd. De oorzaak was het puin op het ijsoppervlak dat als een isolerende laag werkte en zo het smelten tegenhield. Ook dit fenomeen werd al enige tijd gevolgd door onderzoekers. Al sinds de jaren 90 stond het gebied op de radar, onder andere vanwege eerdere lawines.
Klimaatverandering als onderliggende factor?
Of de opwarming van de aarde rechtstreeks tot de instorting leidde, durven onderzoekers nog niet met zekerheid te zeggen. Wel is het waarschijnlijk dat stijgende temperaturen de permafrost in het gebied aantasten, wat leidt tot meer rotsverschuivingen. Paradoxaal genoeg kan de opwarming zo indirect ook bijdragen aan het tijdelijk groeien van een gletsjer, zoals hier het geval leek te zijn.
Vergelijkbare rampen, zoals de rotslawine bij Piz Cengalo in 2017 (met acht dodelijke slachtoffers) en de verwoestende instorting van de Kolka-gletsjer in Rusland in 2002 (125 doden), onderstrepen de ernst van zulke gebeurtenissen. Maar in Blatten bleef menselijk leed grotendeels uit, dankzij preventieve maatregelen.
Waakzaamheid blijft cruciaal
Door jarenlange monitoring en tijdige evacuaties konden grotere menselijke tragedies in Blatten worden voorkomen. “Onze gedachten zijn bij de gemeenschap van Blatten”, zegt Farinotti. “De manier waarop lokale autoriteiten en hulpdiensten deze situatie hebben aangepakt, is bewonderenswaardig.”
Toch blijft de boodschap van de wetenschappers duidelijk: dit was geen toevallige gebeurtenis. Het Alpengebied verandert en met de toenemende druk van klimaatverandering en berginstabiliteit wordt waakzaamheid belangrijker dan ooit.
