De Amazone kreeg ook in 2021 weer veel te verstouwen, maar er gloort hoop

De Braziliaanse Amazone raakte tussen de zomers van 2020 en 2021 door toedoen van ontbossing meer dan 13.000 km2 bos kwijt. Dat is een stijging van 22 procent ten opzichte van het jaar ervoor. En toch gloort er hoop.

De Amazone is het grootste regenwoud dat onze planeet kent. Het strekt zich uit over maar liefst negen Zuid-Amerikaanse landen. En het grootste deel van het regenwoud (zo’n 60 procent) is daarbij gelegen binnen de landsgrenzen van Brazilië. En dit Braziliaanse deel van het Amazoneregenwoud haalt de laatste jaren regelmatig het nieuws. Erg positief is die berichtgeving niet. Zo zullen velen de enorme branden die in 2019 en 2020 in het Braziliaanse regenwoud woedden nog vers in het geheugen hebben zitten. Daarnaast hoorden we in diezelfde periode ook veel berichten over toenemende ontbossing; delen van de Amazone worden omgehakt of platgebrand om ruimte te maken voor veeteelt en landbouw.

Stilte
En zo was de Braziliaanse Amazone in 2019 en 2020 dan ook veelvuldig in het nieuws. Maar wie er in 2021 de kranten op nasloeg, zou bijna vermoeden dat in het afgelopen jaar in het regenwoud weinig nieuwswaardigs plaatsvond. We hoorden nauwelijks iets over ontbossing en branden. Maar dat komt zeker niet, doordat het de Braziliaanse Amazone dit jaar allemaal bespaard bleef. “Ik denk dat we dit jaar gewoon met andere dingen bezig waren,” merkt Hans ter Steege, Amazonewoudexpert en werkzaam bij Naturalis, nuchter op. Want er waren wel branden. En ontbost is er ook dit jaar zeker. Sterker nog: het ging ontzettend hard. “Vorige maand werd bekend dat de Braziliaanse Amazone tussen juli 2020 en augustus 2021 door ontbossing zo’n 13.235 vierkante kilometer bos is kwijtgeraakt. Dat is een stijging van 22 procent ten opzichte van het jaar ervoor. En het grootste verlies sinds 2006.”

Dat de ontbossing in 2021 zo’n vlucht heeft genomen, is volgens Ter Steege vooral te wijten aan de Braziliaanse regering. “Die heeft de afgelopen jaren milieuregels ontmanteld, de beschermde status van gebieden aangepast en zo de weg vrijgemaakt voor meer mijnbouw, landbouw en veeteelt in de Braziliaanse Amazone.” Daardoor neemt de ontbossing sinds 2018 weer toe.

Foto: Hans ter Steege.

Einde aan ontbossing
En toch gloort er hoop voor de Braziliaanse Amazone, zou je zeggen. Want tijdens de klimaattop in Glasgow hebben honderd landen – waaronder ook Brazilië – beloofd om in 2030 een einde te maken aan ontbossing. En daarmee lijkt de redding nabij. Toch durft Ter Steege nog niet te juichen. “Ik weet niet wat het effect van deze afspraak gaat zijn. Want het kan immers ook zijn dat landen – omdat ze weten dat het over een paar jaar niet meer mag – nog snel grote stukken land gaan ontbossen.” Op korte termijn zal in er de Braziliaanse Amazone waarschijnlijk weinig veranderen, denkt Ter Steege. “Volgend jaar verwacht ik sowieso nog dat men op de oude voet doorgaat.” Iets optimistischer is de onderzoeker over de periode daarna. “In 2022 zijn er in Brazilië weer verkiezingen en zoals het er nu naar uitziet zal de huidige regering niet herkozen worden. Ik hoop dan ook dat de nieuwe regering veel van de genomen maatregelen terugdraait en een duidelijke rol gaat spelen in de bescherming van het regenwoud.”

Het belang van de Amazone
Daar zijn we uiteindelijk allemaal bij gebaat. Want het Amazonewoud speelt een cruciale rol in ons klimaatsysteem. Zo zit in het woud naar schatting zo’n 150 tot 200 miljard ton koolstof opgeslagen. En ontbossing en degradatie van het woud kan ervoor zorgen dat een deel van dat koolstof vrijkomt, het woud minder koolstof op gaat nemen en ons klimaatprobleem vergroot wordt. Heel verontrustend is wat dat betreft ook een recente studie die aantoont dat het Braziliaanse regenwoud sinds kort meer CO2 uitstoot dan het opneemt.

In de Amazone leven talloze soorten. Sommige daarvan zijn ook alleen maar in de Amazone te vinden. Afbeelding: Hans ter Steege.

Biodiversiteit
Maar er zijn meer redenen om zuinig te zijn op de Amazone. Zo kent het woud ook een ongeëvenaarde biodiversiteit die door ontbossing in het nauw komt. “In het woud komen zo’n 50.000 verschillende plantensoorten voor, waaronder 16.000 verschillende boomsoorten. Daarnaast vinden we er ook ongelofelijk veel vogelsoorten.” Om nog maar te zwijgen van de amfibieën, reptielen en zoogdieren die in deze bossen verscholen zitten. Of het rijke bodemleven, want in sommige delen van de Amazone kan een enkele gram aarde wel meer dan 1000 verschillende schimmelsoorten herbergen, zo is in een recent verschenen rapport over de Amazone, waaraan ook Ter Steege zijn medewerking verleende, te lezen. “Qua diversiteit is het gebied echt onvergelijkbaar,” concludeert Ter Steege. En dan moet worden opgemerkt dat we nog niet eens alle soorten in de Amazone kennen; gemiddeld gezien stuitten onderzoekers in het Amazoneregenwoud om de dag op een ons tot voor kort onbekende soort.

Al die verschillende soorten zijn niet alleen prachtig om te zien, maar hebben zich vaak ook op unieke wijze aan hun omgeving aangepast en middels evolutie oplossingen gevonden voor de uitdagingen die hun leefgebied te bieden heeft. “Het betekent dat het woud ook veel ‘kennis’ heeft opgebouwd,” stelt Ter Steege. En daar kunnen wij mensen ons voordeel mee doen. “Ik denk dan bijvoorbeeld vooral aan chemische stoffen die hier door dieren of planten worden aangemaakt en die misschien wel een medicinale werking kunnen hebben of gebruikt kunnen worden in de insectenbestrijding. Het zou toch zonde zijn als we dergelijke oplossingen waar we later bij gebaat kunnen zijn, nu kwijtraken?”

Vliegende rivieren
Ten slotte heeft de ontbossing ook een catastrofaal en nu reeds voelbaar gevolg voor Brazilië zelf. “Je ziet nu al dat Brazilië doordat er te veel bos wordt gekapt steeds vaker te maken krijgt met droogte,” stelt Ter Steege. Het heeft alles te maken met veranderingen in de ‘vliegende rivieren’ die boven de Amazone hun oorsprong vinden. “Warm oceaanwater verdampt, komt aan land en regent boven de Amazone uit,” legt Ter Steege uit. De vegetatie neemt het regenwater via de wortels tot zich, en geeft vervolgens een deel ervan via de bladeren in de vorm van waterdamp weer af aan de atmosfeer. En die transporteert het vocht naar het zuiden, waar het in de vorm van regen weer naar beneden komt. “Zo ontstaat boven de Amazone eigenlijk een snelweg van water die werkelijk bizarre hoeveelheden vocht transporteert. Maar wanneer het bos kleiner wordt, kan ook die snelweg van water kleiner worden of afbuigen. En dat resulteert in droogte.” Het is ironisch. “Want het betekent dat de landbouwgrond die je door ontbossing hebt verkregen door diezelfde ontbossing onbruikbaar wordt.”

“Ik denk dat de Braziliaanse Amazone nog gered kan worden. Tenminste, deels”

En zo is er dus veel om voor te vechten. En het tij kan nog gekeerd worden, zo benadrukt Ter Steege. “Zo’n 15 procent van de Amazone is nu ontbost. En dat gaat richting de 20 procent. Het betekent dat 80 procent – zo’n 5,7 miljoen vierkante kilometer – nog overeind staat. En zo’n 40 tot 50 procent daarvan heeft officieel een beschermde status. Als daar ook op gehandhaafd zou worden dan zou het het best beschermde gebied ter wereld zijn van deze grootte.” Maar daar schort het dus aan in het hedendaagse Brazilië. En zolang dat niet verandert, is er – ook als nog iets meer dan 80 procent van de Amazone moedig stand houdt – reden tot zorg. Ter Steege onderschrijft dat met een verwijzing naar het Atlantische Regenwoud dat aan de noordoostkust van Zuid-Amerika ligt en waar de ontbossing sinds 1950 vrijwel ongehinderd doorgang kon vinden. “Daar is de situatie precies tegenovergesteld: waar de Amazone nog voor 80 procent overeind staat, is in het Atlantische Regenwoud 80 procent ontbost en staat nog zo’n 20 procent overeind. Dat geeft wel aan hoe snel het in korte tijd kan gaan.”

Zover mag het in de Amazone niet komen. En wat dat betreft, kijkt Ter Steege dus enigszins hoopvol uit naar de komst van een nieuwe Braziliaanse regering en – op iets langere termijn – de verzilvering van de belofte om in 2030 een einde te maken aan ontbossing. “Ik denk dat de Braziliaanse Amazone nog gered kan worden. Tenminste, deels. In de gebieden waar nu veel ontbossing plaatsvindt – zoals de Braziliaanse regio’s Pará, Mato Grosso, Rondônia en Acre – zal alsnog veel bos verloren gaan en zullen hooguit fragmenten tropisch regenwoud overblijven. Maar voor de gebieden daarbuiten is er zeker hoop.”

Bronmateriaal

Interview met Hans ter Steege
Afbeelding bovenaan dit artikel: via Naturalis

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd