We hebben een hoop vooroordelen over dakloze mensen. “Je kunt ze beter maar niets geven, het gaat toch allemaal op aan drank en drugs”, klinkt het al snel. Maar niets blijkt minder waar: een mooi experiment wijst uit dat daklozen extra geld helemaal niet uitgeven aan genotmiddelen.
Er blijkt een flink contrast tussen de publieke opinie over daklozen en de realiteit als het gaat om hoe deze mensen met geld omgaan, concluderen Canadese onderzoekers van de University of British Columbia. Hun experiment kwam voort uit een enquête onder meer dan 1100 mensen, die voorspelden dat daklozen, die je 7500 dollar geeft, 81 procent meer aan alcohol, drugs en tabak zouden uitgeven dan als ze wel een huis hebben.
Alleen maar voordelen
De UBC-onderzoekers besloten dat in de praktijk te testen. Ze gaven dit bedrag aan vijftig daklozen in het Canadese Vancouver en vergeleken hun uitgaven in het jaar erna met een controlegroep van 65 mensen zonder vaste woon- of verblijfplaats, die het geld niet kregen.
De voordelen voor de daklozen waren talrijk: ze brachten 99 dagen minder op straat door, zetten een deel van het geld op hun spaarrekening en ze bespaarden de samenleving 777 dollar, doordat ze minder tijd in de opvang doorbrachten. En ze gaven dus níét, zoals vrijwel iedereen dacht, meer geld uit aan genotsmiddelen dan de controlegroep. Het gratis geld was dus een nuttige uitgave, maar de vooroordelen blijven bestaan.
Mensen als jij en ik
“De impact van deze vooroordelen is groot”, zegt hoofdonderzoeker Jiaying Zhao van UBC. “De mensen die het geld kregen, gaven het uit aan dingen waar jij en ik het ook aan zouden uitgeven – wonen, kleding, voedsel, vervoer – en niet aan drugs en alcohol.”
Aan de studie deden overigens geen zwaar verslaafden mee of mensen met psychische ziekten, maar Zhao wijst erop dat de meeste dakloze mensen ook helemaal niet voldoen aan deze stereotypen. Ze zijn eigenlijk nogal onzichtbaar. Ze slapen in auto’s of bij vrienden op de bank en gaan zich helemaal niet te buiten aan drugs of alcohol, aldus de onderzoeker.
Omdat de uitkering zo succesvol was, zochten de wetenschappers naar manieren om de publieke opinie daarover te veranderen. Volgens hen is de effectiefste boodschap om gewoon uit te leggen waar dakloze mensen daadwerkelijk hun geld aan uitgeven en te benadrukken hoe nuttig de uitkeringen waren en dat ze zelfs tot besparingen leidden voor de maatschappij.
Toch een basisinkomen
Het geldbedrag van 7500 dollar in een jaar is een vorm van basisinkomen, waar veel landen al een tijd over nadenken. In Canada zijn ze daarmee vergevorderd. Daar wordt overwogen een wet in te voeren, die mensen van boven de 17 jaar een basisinkomen garandeert, waarmee zij hun eerste levensbehoeften kunnen betalen.
Er is echter nog een fel debat gaande over het nut van het basisinkomen. Voorstanders stellen dat het helpt armoede te verminderen en dat het mensen financiële stabiliteit geeft in moeilijke tijden. Ook blijft er zo meer tijd over om naast betaald werk bijvoorbeeld mantelzorg te verrichten, iets dat in een tijd van vergrijzing mogelijk noodzakelijk is. Tegenstanders geven aan dat het basisinkomen veel te duur is en dat het gratis geld wordt misbruikt of mensen ontmoedigt om nog betaald werk te doen.
Uit de ellende
Hoe het ook zij, voor daklozen, die nergens aanspraak op kunnen maken, zou het een uitkomst kunnen zijn en een manier om uit de ellende te komen. “We weten dat mensen geneigd zijn om daklozen te dehumaniseren. Wat me verraste, was hoe groot dit vooroordeel was”, zegt Zhao. “Dakloosheid is zo’n groot probleem in Noord-Amerika op dit moment. Het is extreem kostbaar als het gaat om bbp, maar ook wat betreft mensenlevens. En de huidige aanpak om dakloosheid tegen te gaan werkt niet. Dat is waarom ik denk dat we ook naar andere methodes moeten kijken.” Een basisinkomen zou een oplossing kunnen zijn.
Volgens de laatste cijfers van het CBS (2021) zijn er zo’n 32.000 mensen dakloos in Nederland. Kinderen en 65-plussers worden niet meegerekend. In werkelijkheid zijn het er waarschijnlijk meer. Een aantal vindt tijdelijk onderdak bij familie of vrienden. Ruim een derde van de daklozen leeft in de vier grote steden. Meer dan 80 procent is man en ruim de helft is van niet-westerse afkomst. Zo’n 20 procent kampt met verslavingsproblematiek en de overgrote meerderheid heeft psychische of fysieke problemen, of een verstandelijke beperking.
