Dat suggereert een onderzoek, uitgevoerd in Mexico, waarbij 255 mensen met een verhoogd risico op COVID-19 het vaccin toegediend kregen.
Van de 255 mensen, liepen er 36 ook daadwerkelijk het coronavirus op. En allemaal ontwikkelden ze symptomen die veel milder waren dan je op basis van hun gezondheidstoestand en leeftijd zou verwachten. Dat schrijven onderzoekers in het blad Allergy.
Getrainde immuniteit
Het lijkt misschien een beetje gek dat een vaccin dat niet ontwikkeld is om bescherming te bieden tegen COVID-19 dat toch doet. Maar het is niet zo vergezocht als het klinkt. Na jaren van onderzoek weten we nu dat er zoiets bestaat als ‘getrainde immuniteit’. Het betekent eigenlijk dat je het immuunsysteem extra kunt wapenen tegen een ziekte door het bloot te stellen aan een heel andere, onverwante ziekteverwekker.
Wat in de jaren tachtig van de vorige eeuw – toen onderzoekers aantoonden dat Afrikaanse kinderen die ingeënt waren tegen de mazelen ook een grotere weerstand ontwikkelden tegen andere infectieziekten – nog een controversieel idee leek, is anno 2020 – mede door inzet van de Nederlandse onderzoeker Mihai Netea – een geaccepteerd idee geworden. Door mensen middels vaccinatie bloot te stellen aan een (verzwakte) ziekteverwekker, kun je ervoor zorgen dat het immuunsysteem bij blootstelling aan een heel andere ziekteverwekker ook veel sneller en effectiever reageert, waardoor het ziekteverloop milder is. En zo kunnen sommige vaccins – zoals het mazelenvaccin – niet alleen voorkomen dat mensen de ziekte waartegen gevaccineerd wordt, oplopen, maar mensen tevens helpen om andere ziekteverwekkers het hoofd te bieden.
BCG en BMR
Dat – inmiddels mede dankzij Netea dus wel bewezen – idee kwam opnieuw in het middelpunt van de belangstelling te staan toen het coronavirus SARS-CoV-2 zich begin dit jaar snel over de wereld verspreidde. Een vaccin is er niet. En dus gingen onderzoekers op zoek naar manieren om ons immuunsysteem een extra steuntje in de rug te geven, waardoor het bij een eventuele ontmoeting met SARS-CoV-2 beter tegen het virus opgewassen is. Netea experimenteert op dit moment in Nederland bijvoorbeeld met het BCG-vaccin, dat ontwikkeld is om bescherming te bieden tegen tuberculose, maar mogelijk middels de hierboven beschreven getrainde immuniteit ook leidt tot een milder verloop van COVID-19. En in Mexico richtten ze zich – onder leiding van dr. Desiree Larenas-Linneman, oorspronkelijk afkomstig uit Nederland en zeer vertrouwd met het werk van Netea – op het BMR-vaccin.
Het onderzoek
Dit vaccin – dat ook in Nederland onderdeel uitmaakt van het rijksvaccinatieprogramma – biedt oorspronkelijk bescherming tegen de bof, mazelen en rode hond. Maar eerder dit jaar suggereerden onderzoekers al dat het vaccin mogelijk ook geknipt is om ons immuunsysteem op scherp te zetten, waardoor het bij blootstelling aan SARS-CoV-2 snel in actie kan komen en de infectieziekte milder verloopt. Onderzoek onder leiding van Larenas-Linneman lijkt dat nu te onderschrijven.
Het onderzoek vond plaats in Mexico, waar de opkomst van SARS-CoV-2 samenviel met een plotselinge toename van het aantal mensen dat de mazelen kreeg. Het Mexicaanse ministerie van Gezondheid riep mensen dan ook op om zich opnieuw tegen de mazelen in te laten enten en zo ontstonden eigenlijk de ideale omstandigheden voor het testen van het idee dat het BMR-vaccin bescherming kon bieden tegen COVID-19. Vanaf maart raadden de onderzoekers al hun patiënten aan om zich tegen de mazelen in te laten enten.
Resultaten
Vervolgens werden 255 van deze tegen de mazelen ingeënte personen goed in de gaten gehouden. Het ging voornamelijk om mensen die – omdat ze familie waren van of zorg verleenden aan COVID-19-patiënten – een veel grotere kans hadden om COVID-19 op te lopen. 36 van de ingeënte personen liepen in de maanden erna het coronavirus op. Dertien van hen hadden een verhoogde kans op een ernstig ziekteverloop, omdat ze bijvoorbeeld een hoge bloeddruk of diabetes hadden, rookten of obees waren. Desalniettemin verliep de virusinfectie bij alle proefpersonen mild. En geen enkele proefpersoon had extra zuurstof nodig. “We waren opgelucht dat het BMR-vaccin – dat doorgaans gezien wordt als een vaccin voor kinderen – ook oudere, volwassen patiënten lijkt te kunnen helpen om de storm te doorstaan,” stelt Larenas-Linneman.
Vervolgonderzoek
Hoewel de resultaten hoopgevend zijn, is meer onderzoek nodig om met zekerheid vast te kunnen stellen dat het vaccin echt bescherming biedt. Maar daar wordt aan gewerkt. In New Orleans wordt momenteel een zogenoemde randomised trial opgezet onder eerste hulp- en zorgverleners. Een deel van de proefpersonen krijgt het mazelenvaccin en een ander deel doet dienst als controlegroep en vervolgens zal naar verloop van tijd moeten blijken of virusinfecties in de groep die het BMR-vaccin toegediend heeft gekregen, significant milder verlopen dan onder de controlegroep. Ook zijn onderzoekers van plan om een onderzoek op te zetten in verpleegtehuizen.
Ondertussen blijft men in Nederland onderzoek doen naar het BCG-vaccin. In september startte een groot onderzoek in 22 ziekenhuizen waarbij het vaccin wordt aangeboden aan kwetsbare ouderen. Het onderzoek moet uitwijzen of deze doelgroep – die een verhoogde kans heeft om aan COVID-19 te overlijden – baat heeft bij het vaccin. Mocht dat zo zijn, dan kan het wellicht preventief worden toegediend aan de risicogroepen en zorgverleners. Iedereen vaccineren lijkt lastig te worden. Tuberculose is – met zo’n 1,5 miljoen sterfgevallen per jaar – nog altijd de meest dodelijke infectieziekte op aarde en de vaccins zijn dan ook hard nodig om kinderen wereldwijd tegen de ziekte te beschermen. Het is voor Larenas-Linneman en collega’s één van de redenen om verder te kijken en de pijlen te richten op het BMR-vaccin.
Wereldwijd wordt momenteel natuurlijk ook gewerkt aan een vaccin dat specifiek bedoeld is om infectie door SARS-CoV-2 te voorkomen. Het is echter nog zeer onzeker wanneer er een bewezen effectief en veilig vaccin beschikbaar komt. En dus blijven onderzoekers ook kijken naar de mogelijkheden die bestaande vaccins bieden. Tot grote vreugde van Peter Aaby, een pionier op het gebied van de getrainde immuniteit: “Nu de urgentie door de coronacrisis groot is, is het heel goed om te zien dat ook de potentie van niet-specifieke immuuneffecten serieus wordt genomen.”
