Ondanks dat het aantal malariadoden in 2020 hoog uitviel, had het nog veel erger kunnen zijn.
Malaria (een infectieziekte veroorzaakt door de parasiet Plasmodium falciparum, die door muggen op mensen kan worden overgebracht) behoort tot ’s werelds oudste en dodelijkste ziekten. Nog altijd eist de infectieziekte miljoenen levens per jaar. Door de coronapandemie vreesden veel deskundigen dat het aantal malariadoden in 2020 weleens bijzonder hoog zou kunnen uitvallen. Nu blijkt dat corona inderdaad malaria in de kaart heeft gespeeld. Al blijft het gevreesde doemscenario uit.
De cijfers
Nieuwe gegevens van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) laten zien dat veel malariapatiënten door de coronacrisis niet zijn behandeld. Dit heeft geleid tot een duidelijke toename van het aantal (sterf)gevallen. Volgens het laatste rapport van de WHO kregen er in 2020 naar schatting 241 miljoen mensen malaria. 627.000 mensen overleden er wereldwijd aan. Dat betekent dat er in 2020 zo’n 14 miljoen meer mensen de infectieziekte onder de leden kregen in vergelijking met 2019. Ook leidde het tot 69.000 meer doden. Ongeveer tweederde van deze extra sterfgevallen (47.000) kunnen in verband worden gebracht met verstoringen in de preventie, diagnose en behandeling van malaria tijdens de pandemie.
Erger
De situatie had echter nog veel erger kunnen zijn. In de begindagen van de pandemie had de WHO voorspeld dat – door de ernstige onderbrekingen van de dienstverlening – het aantal malariadoden in Sub-Sahara-Afrika in 2020 mogelijk zou verdubbelen. Hoewel nu blijkt dat corona inderdaad malaria in de kaart heeft gespeeld, is dit gevreesde doemscenario afgewend. “Dankzij het harde werk van volksgezondheidsinstanties in door malaria getroffen landen, zijn de ergste voorspellingen niet uitgekomen,” zegt Tedros Adhanom Ghebreyesus, directeur-generaal van de WHO. “Nu moeten we diezelfde energie en toewijding aanwenden om de door de pandemie veroorzaakte tegenslagen ongedaan te maken en het tempo van de vooruitgang tegen deze ziekte op te voeren.”
Landen
De afgelopen decennia hebben verschillende inspanningen ertoe geleid dat er grote vooruitgangen werden geboekt om malaria een halt toe te roepen. Helaas is die wereldwijde vooruitgang in de strijd tegen malaria de laatste jaren tot stilstand gekomen. Zo is het aantal mensen dat malaria krijgt en eraan overlijdt, sinds 2015 in zeker 24 landen toegenomen. In de elf landen die het zwaarst onder malaria gebukt gaan, steeg het aantal gevallen van 150 miljoen in 2015 naar 163 miljoen in 2020. Het aantal doden steeg van 390.000 to 444.600 over diezelfde periode.
Malaria eist met name veel slachtoffers in Sub-Sahara-Afrika. Deze regio was in 2020 goed voor ongeveer 95 procent van alle gevallen van malaria en 96 procent van alle sterfgevallen. Malaria is bovendien een van de voornaamste oorzaken van kindersterfte in Afrika ten zuiden van de Sahara. Ongeveer 80 procent van de sterfgevallen in de regio zijn onder kinderen jonger dan 5 jaar. Tegelijkertijd boekten sommige andere landen tijdens de pandemie winst tegen malaria. China en El Salvador werden bijvoorbeeld in 2021 door de WHO als malariavrij gecertificeerd.
Het betekent dat vóór de COVID-19-pandemie toesloeg, de wereldwijde winst tegen malaria al was afgevlakt. Tijdens de pandemie hebben Afrikaanse landen dan ook alles op alles gezet om de infectieziekte onder de duim te houden. “Terwijl Afrikaanse landen de uitdaging aangingen en de ergste voorspellingen van de gevolgen van COVID-19 afwendden, vertaalt het domino-effect van de pandemie zich nog steeds in duizenden levens die verloren gaan door malaria,” zegt Matshidiso Moeti, regionaal directeur van de WHO voor Afrika. “Afrikaanse regeringen en hun partners moeten hun inspanningen opvoeren zodat we niet nog meer terrein verliezen aan deze vermijdbare ziekte.”
Actie
Volgens de onderzoekers is er dringend actie nodig. Om weer op het goede spoor te komen, erkent de WHO de noodzaak om te zorgen voor betere en rechtvaardigere toegang tot alle gezondheidsdiensten; inclusief malariapreventie, diagnose en behandeling. Hiervoor moet de eerstelijnszorg versterkt en zowel binnenlandse als internationale investeringen opgevoerd worden. Bovendien is de uitrol van een nieuw malariavaccin prioriteit. Afgelopen oktober keurde de WHO voor het eerst een malariavaccin goed, dat met name bedoeld is voor jonge kinderen in landen waar malaria heerst.
Terugdringen
Uiteindelijk is het doel om malaria volledig uit te bannen. De WHO wil de ziekte en het aantal gerelateerde doden in 2030 met maar liefst 90 procent teruggedrongen hebben. Dit vereist echter wel nieuwe benaderingen, nieuwe instrumenten en een betere implementatie van de bestaande, zo erkennen ze. Ook is er voldoende geld nodig. Volgens het rapport zullen de huidige investeringen (geschat op 3,3 miljard dollar in 2020) moeten verdrievoudigen, tot 10,3 miljard dollar per jaar in 2030.
Ondanks dat er nog een lange weg te gaan is, denken wetenschappers dat met behulp van de juiste hulpmiddelen en strategieën, malaria al binnen een generatie uitgeroeid kan zijn. Het is een vrij ambitieus plan, maar zeker niet onhaalbaar. Als het lukt om de maatregelen door te voeren, zou de wereld in 2050 – of misschien al wel eerder – volledig malariavrij kunnen zijn.
