Ook onze planeet heeft grenzen. En wetenschappers tonen nu aan dat we er opnieuw eentje overschreden hebben.
Wij mensen hebben in de afgelopen eeuw zoveel synthetische chemicaliën en andere nieuwe, door onszelf ontwikkelde materialen in het milieu gebracht dat we daarmee de grenzen van onze planeet overschreden hebben. En daarmee brengen we ook onszelf – als bewoners van die planeet – weer in gevaar. Tot die conclusie komen onderzoekers in het blad Science and Technology.
Planetaire grenzen
De studie borduurt voort op een onderzoek dat in 2009 verscheen en waarin wetenschappers grenzen stelden aan negen processen en systemen op aarde die samen de stabiliteit van het aardsysteem als geheel dicteren. Binnen die grenzen ligt eigenlijk onze speelruimte: zolang we onder de vastgestelde grenzen blijven, zal de aarde als geheel geen grote door mensen ingegeven veranderingen ondergaan en kunnen we duurzaam gebruik blijven maken van alles wat de aarde ons te bieden heeft.
Klimaatverandering
In de afgelopen 10.000 jaar zijn mensen het grootste deel van de tijd keurig binnen die grenzen gebleven. Maar met name in de laatste eeuwen zien we dat veranderen. Mensen drukken in toenemende mate hun stempel op de processen en tornen zo aan de stabiliteit van het aardsysteem. De door onze uitstoot van broeikasgassen ingegeven klimaatverandering is daar natuurlijk het schoolvoorbeeld van. Bijna 10.000 jaar op rij bleef de CO2-concentratie in de atmosfeer binnen de door de wetenschappers vastgestelde veilige grenzen. Maar sinds de industriële revolutie is de CO2-concentratie explosief toegenomen en zijn die veilige grenzen ruim overschreden en zien we de temperatuur wereldwijd steeds verder stijgen.
Vijf van de negen
Naast de CO2-concentratie zijn er echter nog acht processen die wij mensen kunnen beïnvloeden en waarbij we dus waakzaam moeten zijn om binnen de veilige grenzen te blijven. Namelijk: verlies van biodiversiteit, de stikstof- en fosforkringloop, het gat in de ozonlaag, verzuring van de oceaan, waterschaarste, landgebruik, chemische verontreiniging en aerosolen in de atmosfeer. Met drie van deze processen hebben we al te veel geknoeid; zo zijn ook de grenzen van biodiversiteitsverlies reeds overschreden. Ook hebben we reeds te veel stikstof aan de atmosfeer onttrokken en landsystemen (zoals bossen) op te grote schaal veranderd. Daarmee zijn in totaal inmiddels vier van de negen planetaire grenzen overschreden. Maar nu kunnen we daar dus een vijfde aan toevoegen. “Met de snelheid waarmee samenlevingen nieuwe chemicaliën en andere nieuwe materialen produceren en in het milieu loslaten, blijven we niet binnen de voor ons als mensheid veilige grenzen,” aldus onderzoeker Patricia Villarubia-Gómez.
Kwalificeren
En dat is nieuws. Want hoewel onderzoekers in 2009 stelden dat ook chemische verontreiniging een proces is dat van invloed is op de stabiliteit van het aardsysteem, slaagde men er niet in om vast te stellen waar de mensheid op dat gebied stond. Gómez en collega’s hebben dat nu uitgezocht en moeten dus concluderen dat we ook daarbij over de grenzen van onze planeet zijn gegaan. “Sinds 1950 is de productie van chemicaliën vervijftigvoudigd,” aldus Villarubia-Gómez. Inmiddels zijn er naar schatting 350.000 verschillende typen door mensen gemaakte chemische stoffen op de markt, uiteenlopend van pesticiden en industriële chemische stoffen tot antibiotica en plastics. Het zijn stuk voor stuk stofjes die nieuw zijn, door mensen gemaakt zijn, waarvan we niet of nauwelijks weten welk effect ze op het aardsysteem hebben en waarvan grote hoeveelheden elk jaar in het milieu belanden.
Negatieve impact
En het wordt steeds duidelijker dat veel van deze stoffen en materialen grote invloed hebben op het milieu. “Sommige van deze vervuilende stoffen kunnen wereldwijd – van het Arctisch gebied tot Antarctica – worden teruggevonden en houden extreem lang stand,” stelt onderzoeker Carney Almroth. “Ook hebben we overweldigend veel bewijs dat ze een negatieve invloed hebben op de aarde.” Zo kennen we allemaal de beelden van zeedieren die verstrikt zijn geraakt in plastic of grote hoeveelheden plastic in hun maag hebben zitten. Maar de chemische stoffen hebben niet alleen invloed op de biodiversiteit, zo onderstrepen de onderzoekers. Om plastics te maken, zijn bijvoorbeeld fossiele brandstoffen nodig en dat vergroot weer het klimaatprobleem. En (micro)plastics vervuilen ook weer het drinkwater en land. “Overmatig gebruik en misbruik van plastic heeft een vernietigende invloed op de planetaire gezondheid,” aldus Almroth.
En daarom moeten er maatregelen worden genomen, zo vinden de onderzoekers. Net zoals we onze uitstoot terugdringen, moeten we ook het gebruik van vervuilende stoffen kritisch onder de loep nemen en waar mogelijk flink reduceren. “Daarnaast is het ook heel belangrijk om de overstap te maken naar een circulaire economie. Dat betekent dat je materialen en producten gebruikt die hergebruikt kunnen worden en chemicaliën en producten ontwerpt die gerecycled kunnen worden en ook kritischer kijkt of chemicaliën over de hele linie veilig en duurzaam zijn.”
