Niet alleen je neustussenschotje verdwijnt door langdurige cocaïnegebruik, ook je hersencellen worden aangetast, waardoor je brein sneller veroudert.
Verslaving is in eerste instantie een hersenziekte. Of het nu gaat om alcohol, gokken of harddrugs, in de meeste gevallen wordt het beloningsgebied in onze hersenen overspoeld met dopamine en dat geeft een prettig gevoel. Dat kun je ook bereiken door lekker eten, seks of zelfs een leuke hobby, maar met drugs gaat het sneller en tien keer harder.
Verstandig zijn
In gezonde hersenen kan de prefrontale cortex de afweging maken om te kiezen voor een snel pleziertje of om het uit te stellen omdat het er nu niet de juiste tijd of plaats voor is. De prefrontale cortex zou je kunnen beschouwen als het ‘verstandige’ deel van ons brein. Het is betrokken bij functies als plannen, beslissingen nemen en impulsbeheersing. En juist dat laatste is verstoord in het brein van een verslaafde, waardoor het veel moeilijker is om de verleiding te weerstaan.
De vraag is wat er precies anders is in die prefrontale cortex van mensen met een verslaving. Daar zijn Duitse en Canadese onderzoekers achter gekomen: het gaat om het gebiedje Brodmann Area 9, precies dit gedeelte is belangrijk voor zelfbewustzijn en impulscontrole. En juist daar waren veranderingen in de zogenoemde DNA-methylering te zien.
Methylering is als het ware het aan- en uitzetten van stukjes DNA, waardoor de DNA-structuur verandert. Elke seconde verricht ons lichaam meer dan een miljard methyleringsprocessen. Daarbij wordt de ene stof omgezet in de andere. Denk aan gifstoffen die onschadelijk worden gemaakt of bijvoorbeeld hormonen en neurotransmitters die vrijkomen en op het juiste niveau blijven.
“Aangezien de methylering van DNA een belangrijk reguleringsmechanisme is voor genexpressie, dragen de waargenomen veranderingen in de DNA-methylering mogelijk bij aan functionele veranderingen in de hersenen en daardoor ontstaan de kenmerkende gedragsaspecten van verslaving”, aldus hoofdonderzoeker Eric Poisel.
De biologische leeftijd van cellen
Omdat je niet zomaar in hersenen kunt kijken, is de studie uitgevoerd op 42 hersenen van mannelijke donoren, van wie de helft verslaafd was aan cocaïne en de andere helft niet. Dat is een belangrijke vooruitgang, omdat eerder onderzoek nog werd uitgevoerd op ratten.
Wat de wetenschappers ontdekten, was opmerkelijk: ze vonden bewijs dat de cellen in Brodmann Area 9 biologisch ouder waren bij de cokeverslaafden dan bij degenen zonder verslaving. De veroudering van hersencellen ging bij hen dus sneller. Om de biologische leeftijd vast te stellen in het hersengebiedje zijn patronen van DNA-methylering gebruikt. De biologische leeftijd van cellen, weefsel en organen kan hoger of lager zijn dan de werkelijke leeftijd. Dat hangt onder meer af van dieet, leefstijl, schadelijke omgevingsfactoren of ziektes.
Verslaafden sneller oud
“We ontdekten een sterkere biologische veroudering van het brein bij mensen met een cocaïneverslaving vergeleken met mensen zonder verslaving. Dit kan worden veroorzaakt door aan cocaïne gerelateerde fysische problemen, zoals ontsteking of celdood”, aldus onderzoeker Stephanie Witt. “Maar meer onderzoek is nodig met een groter aantal proefpersonen, omdat het schatten van de biologische leeftijd in verslavingsonderzoek nog heel nieuw is en beïnvloed wordt door veel factoren.
Een stuk of twintig afwijkingen
De onderzoekers keken ook naar verschillen in de mate van methylering op meer dan 650.000 plaatsen in het menselijk genoom om te zien of er een verband was met het wel of niet verslaafd zijn van de proefpersoon. Ze corrigeerden voor factoren als leeftijd, andere verslavingen en ziektes, zoals depressie.
Uiteindelijk bleven er zeventien gebiedjes in het genoom over die meer gemethyleerd waren bij de verslaafden dan bij de donoren die niet verslaafd waren. Drie gebieden waren minder gemethyleerd bij de cokeverslaafden.
Net als bij ratten
“We waren verrast dat de veranderingen in DNA-methylering vooral prominent waren bij genen die de activiteit van neuronen reguleren en de connectie daartussen. Vermoedelijk zijn er directe effecten van deze veranderingen in DNA-methylering op genexpressie. Daar moeten we meer onderzoek naar doen”, aldus Poisel.
“Het was ook fascinerend dat bij de genen die de grootste veranderingen vertoonden in de DNA-methylering, twee genen zaten om gedrag rond cocaïnegebruik te reguleren, die eerder al genoemd zijn in experimenten bij ratten”, besluit Witt.
Veelvuldig cocaïnegebruik zorgt dus voor blijvende hersenschade doordat bepaalde delen van de prefrontale cortex sneller verouderen. Wat daar precies de gevolgen van zijn, dat gaan de wetenschappers nog verder uitzoeken.
