Honderden jaren geleden sloot Cleopatra een weddenschap af met Marcus Antonius. De ingrediënten? Geld, een parel, azijn en sluwheid. Cleopatra won de weddenschap en wetenschappers denken nu eindelijk te weten hoe ze het ‘m flikte.
Cleopatra wedde met Marcus Antonius dat zij tien miljoen sestertiën aan het diner kon spenderen. Hij geloofde haar niet. Maar Cleopatra beloofde het de volgende dag te laten zien. De dag erop gingen ze samen dineren. De eerste gang was heel gewoontjes en relatief goedkoop. Marcus Antonius lachte er dan ook om. Maar toen kwam de tweede gang: een kopje sterke azijn. Cleopatra haalde de parel van één van haar zeer dure oorbellen af en gooide deze erin. De parel loste onmiddellijk op en Cleopatra dronk het kopje leeg. Daarmee won ze in enkele slokken de weddenschap.
Vergezocht
Wetenschappers betwijfelden eeuwenlang of deze legende wel klopte. Het is namelijk onmogelijk dat een parel zo snel in azijn oplost. Maar volgens onderzoeker Prudence Jones maakt dat de legende niet direct onwaar. “Ik geef oude verhalen liever het voordeel van de twijfel en neem niet aan dat zo’n vergezocht verhaal direct fictie is.”
Kunde
In het blad Classical World doet Jones uit de doeken hoe het er volgens hem aan toe is gegaan. Hij stelt voorop dat Cleopatra wist wat ze deed. Ze wist hoe ze met medicijnen en giffen moest werken, dus het is aannemelijk dat ze ook van chemische processen kaas had gegeten. “Ik denk dat ze in de oude wereld redelijk veel verstand hadden van praktische chemie.” Zo is het bekend dat de oude Romeinen gebruik maakten van meststoffen en giffen maakten om parasieten tegen te gaan.
Kan dat?
De Egyptenaren en Romeinen zouden – als het kan – dus geweten hebben hoe ze een parel moesten oplossen. Grote vraag was echter: kan het wel? Vele chemici beweren al jaren van niet, maar Jones besloot de proef op de som te nemen. Hij vulde een kopje met azijn en gooide de parel erin. Er ontstond een reactie, maar deze verliep langzaam. Het kostte maar liefst 24 tot 36 uur om een parel op te lossen. Volgens de legende hebben Cleopatra en Marcus Antonius zolang niet gewacht.
Tien minuten
Daarom besloot Jones verder te kijken. Hij kookte de azijn eerst. Dat versnelde het proces aanzienlijk. Ook het verpulveren van de parel zorgde ervoor dat het een stuk sneller ging. Door zowel gekookte azijn en een verpulverde parel te gebruiken, duurt het proces helemaal kort. Zo’n tien minuten later is de parel verdwenen.
Snel
Het kan dus. Maar daarmee is de legende nog niet waar. Cleopatra verpulverde haar parel niet, maar gooide deze in zijn geheel in de azijn. Hoe kan deze dan zo snel oplossen? Chemici hebben wel een idee: misschien heeft Cleopatra de parel voor het diner eerst al een tijdje in de azijn gelegd. Of ligt het aan de geschiedschrijver die het verhaal optekende? “De meest aannemelijke verklaring voor de verschillen tussen het experiment en de legende die door Plinius wordt beschreven is dat het verhaal de gebeurtenissen comprimeert,” meent Jones. “Zo ontstaat een dramatisch effect.” Dat zou betekenen dat Cleopatra – in tegenstelling tot wat Plinius beweert – langer heeft gewacht om de cocktail te nuttigen. “Of dat Cleopatra de cocktail opdronk toen de parel nog niet helemaal was opgelost.” En dan is er ook nog een andere, veel eenvoudigere mogelijkheid die met het oog op Cleopatra’s iintelligentie niet mag worden uitgesloten: ze kan Marcus Antonius en vele chemici na hem beduveld hebben.
Jones ontdekte tijdens zijn experimenten dat een hogere concentratie azijn het oplossingsproces vertraagt. En dat zou verklaren waarom zoveel andere chemici beweren dat het onmogelijk is om een parel in azijn op te lossen: ze gebruiken een te hoge concentratie. Er is ook een zekere hoeveelheid water nodig om de chemische reactie die Cleopatra dus zeker kon bewerkstelligen, op te roepen.
