Wetenschappers luiden de noodklok nu de cacaoboom van talloze kanten wordt aangevallen.
Nog even en het is weer pasen. En dus kan de liefhebber van chocolade zijn hart ophalen; vrijwel overal zijn verleidelijke, van chocolade gemaakte hazen en eieren te vinden. Maar ook na pasen komt de chocoholic niets tekort; de meeste supermarkten hebben het jaarrond een royaal schap dat tot de nok gevuld is met een breed scala aan chocoladeproducten. En maar al te vaak weet zo’n product zijn weg te vinden naar het boodschappenkarretje van de consument. Het moge duidelijk zijn: dit tamelijk exotische product is helemaal ingeburgerd en menigeen zal zich geen supermarkt zonder chocolade voor kunnen stellen. En toch lijken we daar op dit moment wel op af te stevenen. De toekomst van chocolade wordt namelijk ernstig bedreigd door wat onderzoekers ook wel de ‘cacao-crisis’ noemen.
Het virus
Belangrijkste oorzaak van deze crisis is het Cacao Swollen-Shoot Virus (kortweg CSSV) dat momenteel rap om zich heen grijpt in West-Afrika (belangrijkste producent van chocolade, zie kader). Het virus wordt verspreid door wolluizen wanneer zij van het sap van de cacaoboom snoepen. Een cacaoboom die met het virus besmet is, brengt minder cacaobonen voort en gaat meestal binnen een paar jaar dood. Bovendien ontstaat met elke geïnfecteerde boom een nieuw virusreservoir; de boom kan het virus weer doorgeven aan gezonde wolluizen die van zijn sap snoepen, waarna die wolluizen weer gezonde cacaobomen ziek kunnen maken. Zo kan het virus zich razendsnel verspreiden. En dat gebeurt ook, met name in West-Afrika. Boeren staan vrijwel machteloos. Het enige wat zij kunnen doen, is de zieke cacaobomen verwijderen. Maar dat is geen effectieve aanpak, aangezien een boom het virus vaak al weken of maanden onder de leden heeft alvorens deze symptomen gaat vertonen. Het betekent dat besmette bomen zelfs als een boer deze bij de eerste symptomen verwijdert, al ruim de tijd heeft gehad om wolluizen en dus andere bomen in de omgeving te besmetten.
En ook onderzoekers kunnen op dit moment weinig doen om de cacao-crisis af te wenden. “Er is vrijwel geen kennis over wie en waar de vijand is, laat staan dat we weten welke acties moeten worden genomen om het gewas in deze regio in leven te houden,” stelt onderzoeker Judy Brown, verbonden aan de universiteit van Arizona. Waar andere belangrijke gewassen zich al heel lang mogen verheugen in de aandacht van wetenschappers en onder die aandacht zelfs zijn uitgegroeid tot betere gewassen (die een grotere oogst opleveren of beter bestand zijn tegen ziekten) is aan de cacaoboom weinig aandacht besteed, laat staan grootschalige verbeteringen aangebracht. Het is in feite dan ook nog steeds een vrij wilde plant waar we weinig van weten. En dat geldt dus ook voor de ziekten die deze nu bedreigen.
Klimaatverandering
CSSV is zonder twijfel één van de meest dringende problemen waar de cacaoproductie op dit moment door bedreigd wordt. Maar er zijn meer uitdagingen die de cacaoboom het hoofd moet zien te bieden. Ook de opwarming van de aarde is een probleem voor veel cacaoplantages, zo blijkt uit een onderzoek dat een paar jaar geleden verscheen. De studie voorspelt – op basis van verschillende klimaatmodellen – dat een groot deel van de belangrijkste cacaoproducerende landen (te weten: Ivoorkust en Ghana) de komende decennia al minder geschikt kan worden voor het verbouwen van cacao. Dat komt niet alleen door hoge temperaturen, maar voornamelijk ook door toenemende droogte.
Delicatesse
Hoewel het cacaoproducenten nu nog aardig lukt om aan de wereldwijde vraag te voldoen, kan dit onder invloed van de hierboven genoemde problemen – en de groeiende vraag naar chocolade, onder meer vanuit China – gaan veranderen. Sommige analisten voorspellen zelfs een serieus tekort aan cacao, wat weer zal leiden tot prijsstijgingen. Het is niet alleen zorgwekkend vanuit de optiek van de chocoholic. De worstelende cacaobomen zijn met name een grote zorg voor de eigenaren van de cacaoplantages. In het geval van West-Afrika worden deze vaak gerund door families en gezinnen die volledig afhankelijk zijn van de oogst. “Als zij geen inkomen hebben, hebben ze geen kleding, geen antibiotica en gaan de kinderen niet naar school,” aldus Brown. “Veel van deze boeren gebruiken hun cacaobomen als geldautomaten,” bevestigt Peter Laderach, auteur van verschillende studies naar het effect dat klimaatverandering op de cacaoproductie heeft. “Ze plukken enkele vruchten en verkopen ze om snel geld te verkrijgen om school of gezondheidszorg te betalen. De bomen spelen absoluut een belangrijke rol in het plattelandsleven.”
– er wereldwijd elk jaar meer dan 4,5 miljoen ton cacaobonen verwerkt worden tot allerhande chocoladeproducten?
– op dit moment zo’n 30 tot 40% van de oogst verloren gaat door ziekten en ongedierte?
– naast chocolade nog veel meer populaire drink- en etenswaren bedreigd worden? Bananen bijvoorbeeld. En koffie.
CRISPR/Cas
Maar kan het tij dan niet gekeerd worden? In theorie wel. Namelijk door de cacaoboom – zoals we met zoveel andere gewassen hebben gedaan – te verbeteren: ervoor te zorgen dat deze beter bestand is tegen virussen zoals CSSV, beter om kan gaan met de door klimaatverandering ingegeven droogte en als het even kan ook meer cacao voortbrengt. Maar hoe doe je dat? In het verleden was het een kwestie van kruisen en hopen dat er iets goeds uit voortkomt, maar gelukkig kan de wetenschap nu wat meer richting geven aan dat proces. In 2010 zijn onderzoekers erin geslaagd het genoom van de cacaoboom in kaart te brengen en dat biedt belangrijke handvaten voor het creëren van een cacaoboom 2.0. Zo kondigden Amerikaanse onderzoekers onlangs aan de CRISPR/Cas-techniek in te gaan zetten om de cacaoboom beter bestand te maken tegen schimmels en virussen. Het betekent heel concreet dat ze stukjes uit het DNA van de cacaoboom gaan knippen en vervangen, in een poging zo een weerbaarder exemplaar te verkrijgen. Maar CRISPR/Cas staat nog in de kinderschoenen, dus de wetenschap heeft nog een lange weg te gaan. En zelfs als het lukt om een betere cacaoboom te genereren, is nog niet bewezen dat de cacaoproductie daarmee gered is. Zo’n 90% van de cacao komt van kleine plantages die gerund worden door families die vaak de kennis en middelen missen om de nieuwste wetenschappelijke inzichten toe te passen. Ook in het veld moet dus nog wel wat gebeuren, wil men vanuit het lab daadwerkelijk het verschil kunnen maken.
Het is lastig voor te stellen dat de chocoladerepen die we nu achteloos in ons boodschappenmandje gooien ooit vanwege hun grote waarde in een vitrine achter de kassière zullen pronken en alleen op hoogtijdagen gretig aftrek vinden. Toch kunnen onderzoekers in dit stadium niet uitsluiten dat we op zo’n scenario afstevenen. Maar ze zijn allesbehalve van plan om zich daarbij neer te leggen en blijven knokken voor de toekomst van de cacaoboom, in de hoop de strijd in het voordeel van de chocoladeliefhebber te kunnen beslechten. De vraag is alleen of ons de tijd gegund is om dat te doen. Want de virussen en schimmels zitten niet stil. En ook concrete, internationaal gedragen plannen om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen en dus de opwarming van de aarde tegen te gaan, blijven nog even uit. Kortom: het zal een race tegen de klok worden. En onderzoekers kunnen niet vaak genoeg benadrukken wat daarbij op het spel staat: niet alleen één van de meest geliefde lekkernijen ter wereld, maar ook het inkomen en dus bestaan van zo’n 40 tot 50 miljoen mensen wereldwijd.