Volgens het Chinese staatsmedium Xinhua is hij veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf.
Het was wereldnieuws in november 2018: de Chinese onderzoeker He Jiankui had het genetisch materiaal van embryo’s met behulp van CRISPR aangepast en vervolgens teruggeplaatst in de baarmoeder van Chinese vrouwen. Het resulteerde in een voldragen zwangerschap, die uitmondde in de geboorte van een genetisch gemodificeerde tweeling. En daar bleef het niet bij, zo bevestigt Xinhua nu – bij monde van een Chinese rechter – er is namelijk nog een derde kindje ter wereld gekomen dat als embryo door Jiankui is bewerkt.
De aanpassingen
Tijdens zijn experimenten richtte Jiankui zich op stellen waarvan de man HIV-seropositief is. Deze mannen moesten wat sperma afstaan, dat vervolgens gebruikt werd om de eicel van hun partner te bevruchten. De embryo’s die zo ontstonden, werden vervolgens met behulp van de CRISPR-techniek (zie kader) aangepast, waarbij Jiankui zich richtte op het zogenoemde CCR5-gen. Eerdere studies hadden al aangetoond dat mutaties in dit gen ervoor kunnen zorgen dat mensen immuun zijn voor onder meer HIV. En dat was precies waar de Chinese onderzoekers op uit waren: door het CCR5-gen in de embryo’s aan te passen, wilden ze gezonde kinderen op de wereld zetten die geen HIV konden krijgen.
CRISPR is een inmiddels bekende gentherapie die zeer veelbelovend lijkt, maar tegelijkertijd nog in de kinderschoenen staat. De therapie maakt het mogelijk om het DNA in cellen op heel specifieke plaatsen aan te passen. Zo kunnen specifieke genen worden uitgeschakeld of ongewenste stukjes DNA door een alternatief stukje DNA worden vervangen.
Het experiment van Jiankui leidde tot grote verontwaardiging. “Gereedschappen om genen aan te passen zijn geweldig, maar we zijn nog steeds niet goed genoeg in staat om ze te controleren en ons er zo van te verzekeren dat ze veilig en efficiënt gebruikt kunnen worden onder mensen,” aldus Yalda Jamshidi, verbonden aan St. George’s University of London en niet betrokken bij het Chinese onderzoek. “We weten heel weinig over de effecten op lange termijn en de meeste mensen zouden het ermee eens zijn dat experimenteren op mensen met het oog op een vermijdbare aandoening alleen maar om onze kennis (over de techniek, red.) te vergroten, moreel en ethisch gezien onacceptabel is.” Wat veel onderzoekers bovendien tegen de borst stuitte, was het doel dat de Chinese onderzoekers met het aanpassen van het DNA van deze embryo’s nastreefden. Ze hoopten een kind te creëren dat immuun is voor HIV. Dat lijkt heel nobel, maar de vraag is of het doel de middelen in dit geval heiligt. Want het is namelijk niet zo dat met HIV-geïnfecteerde mensen altijd een met HIV-geïnfecteerd kind krijgen. Daarnaast zijn er reeds verschillende manieren waarop ervoor gezorgd kan worden dat hun nageslacht de infectie niet erft. “We hebben geen genome editing nodig om HIV te voorkomen,” aldus Ainsley Newson, deskundige op het gebied van bio-ethiek, verbonden aan de universiteit van Sydney en niet betrokken bij de Chinese studie. “We moeten bestaande preventieve maatregelen en behandelingen breder beschikbaar maken. Het aanpassen van DNA van gezonde embryo’s om de kans op het oplopen van HIV te verkleinen, is niet nodig, noch gepast.”
Uitspraak
En in navolging van heel wat onderzoekers heeft ook de Chinese rechtbank zich nu dus vernietigend uitgesproken over het door Jiankui uitgevoerde experiment. De onderzoeker heeft drie jaar gevangenisstraf gekregen en moet een boete van 3 miljoen yuan (ongeveer 383.544 euro) betalen. Daarnaast mag hij zich gedurende de rest van zijn leven niet meer bezig houden met geassisteerde voortplantingstechnieken. Twee van zijn handlangers kregen ook een (iets lagere) gevangenisstraf en geldstraf opgelegd. Volgens Xinhua hebben alle drie de wetenschappers verklaard schuldig te zijn aan de hen opgelegde aanklachten.
Onderzoek
Dat het er niet alleen ethisch, maar ook juridisch gezien slecht uitzag voor Hiankui en zijn companen, werd de afgelopen maanden wel duidelijk. Zo bleken de Chinese onderzoekers een ethisch certificaat te hebben vervalst om zo de indruk te wekken dat de ethische commissie het experiment op voorhand had goedgekeurd. Daarnaast werd er gesjoemeld met bloedafnames om te verbloemen dat de vaders in spe drager waren van het HIV-virus (het is in China namelijk verboden om voortplantingstechnieken toe te passen als één van de ouders met een kinderwens HIV heeft). Ook wees onderzoek uit dat Hiankui er met zijn omstreden experimenten toch voornamelijk op uit was om beroemd te worden.
Hoe het met de kinderen gaat die uit het experiment van Hiankui voortkwamen, is tot op de dag van vandaag onduidelijk. De Chinese autoriteiten lieten eerder enkel weten de gezondheid van de kinderen nauwlettend in de gaten te houden.
