In een natuurreservaat in het Afrikaanse Gabon hebben Duitse wetenschappers gezien hoe chimpansees insecten in open wonden wrijven bij zichzelf en bij soortgenoten.
Doktertje spelen is niet aan mensen voorbehouden: ook dieren houden er allerlei behandelingen op na. Zo zijn er kapucijnapen die zich tegen muggen beschermen door zich in te smeren met het gif van miljoenpoten en mieren die hars in hun nesten verwerken om microben en schimmels te weren. Nu blijken chimpansees – in elk geval een aantal exemplaren dat behoort tot een groep in Gabon – hun wonden te behandelen met insecten.
Anderen helpen
Bioloog Alessandra Mascaro van het Max Planck-instituut voor evolutionaire antropologie in Leipzig was de eerste die dit bijzondere gedrag waarnam. In 2019 zag ze de vrouwelijke chimpansee Suzee (links op de foto) een insect in een wond op de voet van haar zoontje Sia wrijven.
Datzelfde gedrag tekenden zij en collega’s in de maanden daarna nog 21 keer op, zo schrijven de onderzoekers in het wetenschappelijke tijdschrift Current Biology. Daarbij ging het in de meeste gevallen om chimpansees die hun eigen wonden behandelden. In een paar gevallen hielpen ze, net als Suzee, een ander.
De behandeling verliep daarbij als volgt. Eerst vingen de dieren een insect dat ze tussen hun lippen klemden. Daarna plaatsen ze dat op de open wond, waar ze het met hun lippen of vingers heen en weer bewogen.
Tunnelvisie
Jaap de Roode, expert op het gebied van zelfmedicatie bij dieren aan de Emory-universiteit in de VS, noemt het een “interessante observatie”. “Een sterk punt van dit onderzoek is dat de onderzoekers het gedrag in korte tijd bij veel verschillende chimpansees hebben gezien.”
Wel roept dat de vraag op waarom het gedrag dan nooit eerder is waargenomen. Dat kan twee oorzaken hebben, zegt De Roode. “Ten eerste kan het een relatief nieuw verschijnsel zijn. Eén aap heeft het uitgevonden, andere deden dat vervolgens na. Ten tweede leiden wetenschappers weleens aan tunnelvisie. Dan bestuderen ze dieren met een bepaald doel en zien ze andere dingen niet.”
Simone Pika, een van de onderzoekers betrokken bij de studie, onderschrijft dat laatste. “We hebben allemaal onze wetenschappelijke ‘gordijnen’, die de jongere generatie bij tijd en wijle voor ons open moet doen. Het kan heel goed dat andere onderzoekers die ons artikel lezen nu vergelijkbaar gedrag gaan zien bij de chimpansees die zíj bestuderen.”
Werkt het wel?
Een belangrijk punt is wel dat de onderzoekers nog niet weten om wélke insecten het gaat. Veel verder dan dat ze kunnen vliegen, ongeveer een halve centimeter lang zijn en meestal een donkere kleur hebben, komen de wetenschappers niet.
Ook is niet bekend of de behandeling wel echt werkt. “Dat is eigenlijk de grootste vraag”, zegt De Roode. “Worden die wonden er daadwerkelijk beter van, of is het een puur cultureel verschijnsel?”
Pika laat weten dat Mascaro, die het gedrag als eerste waarnam, zich nu als promovendus op die vraag gaat storten. “We zijn erg benieuwd naar welke insecten de chimpansees gebruiken en welke stoffen die bevatten.”
