Hitler, Saddam Hoessein, Josef Stalin: de afgelopen eeuwen leefden er veel dictators op aarde. En zelfs anno 2011 schieten er nieuwe tirannen uit de grond. Een dictator is vaak narcistisch en paranoïde, zo beweren psychologen. De vraag is of deze mensen zo zijn geworden of dat ze dat al hun hele leven waren. Kan een ‘gewoon’ iemand als u transformeren in een dictator?
We gaan even terug naar 1971. In dat jaar werd het Stanford Prison Experiment gehouden. Sommige studenten kregen een rol als bewaker, andere studenten werden gevangenen. Al na een week legden wetenschappers het experiment stil, omdat de bewakers steeds vaker gevangenen beledigden en voor schut zetten, terwijl de gevangenen zich passief opstelden.
Geen emoties
In 2010 kwamen Dacher Keltner en zijn collega’s erachter dat mensen die zichzelf als welgesteld zien meer moeite hebben om emoties van de gezichten van andere mensen af te lezen. Keltner meent dat dit komt doordat mensen met weinig macht meer bondgenootschappen moeten sluiten met andere mensen om hogerop te komen, terwijl leidinggevenden zelf bepalen wat ze doen. “Als u het zich niet kunt veroorloven om hulp in te kopen zoals dagopvang voor uw kinderen, dan moet u steunen op buren of familie als uw boodschappen gaat doen”, beweert onderzoeker Michael Kraus.
“Wanneer iemand macht krijgt, dan besteedt diegene minder aandacht aan zijn sociale omgeving”, legt Dacher Keltner uit. “Het is na verloop van tijd moeilijker om emoties te zien bij andere mensen. Daarnaast begrijpen machthebbers bepaalde sociale omstandigheden – zoals armoede – minder goed.”
Omgedraaide ‘E’
Meerdere studies bevestigen dit. In 2006 gaven wetenschappers een aantal proefpersonen veel of juist weinig macht. Vervolgens moesten de deelnemers een letter ‘E’ op hun voorhoofd schrijven. Wat bleek: drie keer zoveel machtige proefpersonen schreven de letter ‘E’ achterstevoren op hun voorhoofd, zodat andere personen de letter niet goed konden lezen. De conclusie: machtige mensen zijn meer met zichzelf bezig en houden minder rekening met de perspectieven van anderen.
Een studie uit 2009 bevestigt dit. Machthebbers denken dat zij meer controle hebben over bepaalde situaties, zelfs al hebben zij geen invloed op een bepaalde activiteit, zoals het gooien van een dobbelsteen. “Misschien zorgt de illusie van controle ervoor dat macht leidt de ondergang van iemand”, zo schrijven de onderzoekers.
Het is dus heel goed mogelijk dat een dictator niet als een tiran wordt geboren, maar wel zo wordt door zijn omgeving. Iemand in een machtspositie luistert minder vaak naar anderen en ziet zichzelf als zeer belangrijk.
Vergrootglas
Toch is macht zeker niet slecht. Stel, iemand staat positief in het leven, dan kan deze positiviteit vergroot worden door macht. “Macht vergroot alles wat in het hoofd van iemand omgaat”, zegt psycholoog Richard Petty. “Daarom zijn er machtige mensen die goede dingen doen en machthebbers die slechte dingen doen.”
Iedereen kan machtig worden, maar niet iedereen kan dus een dictator worden. Of u een dictator wordt of niet: het hangt af van uw instelling. Staat u positief in het leven? Dan hoeven uw toekomstige onderdanen waarschijnlijk weinig zorgen te maken.
Wij zijn schuldig
WIST U DAT…
Oké, sommige mensen kunnen dus dictators worden, maar wat kunnen wij daaraan doen? Vrij weinig, aangezien wij mensen een verouderd brein hebben, die niet kan omgaan met modern leiderschap. “Leiderschap is adaptief gedrag: het was goed voor onze voorouders om leiders te volgen”, zegt professor Mark van Vugt van de Vrije Universiteit Amsterdam. “Daardoor is het door de evolutionaire geschiedenis heen uitgegroeid tot een instinctieve reactie. Leiderschap en volgelingschap is als het ware in onze hersenen en genen verankerd geraakt. Die biologische evolutie gaat langzaam. De samenleving daarentegen is in korte tijd sterk veranderd en veel complexer geworden. We hebben nu leiders die miljoenen volgelingen hebben zoals de presidenten van Amerika en China.”
Van Vugt: “Vroeger kozen mensen hun leider mede op basis van fysieke kenmerken. Vaak betekende dat dat een lange, sterke man de leiding nam. Zo’n sterke man kon tijdens conflicten zijn troepen aanvoeren en de groep verdedigen. Dat was toen logisch, maar de samenleving is veranderd en toch hebben we nog steeds zo’n voorouderlijk prototype in ons hoofd.”
Dit verouderde denkgedrag zorgt soms voor dat niet de meest capabele verkiezingskandidaat president wordt, maar de langste, de sterkste of de mannelijkste kandidaat. Dit vergroot de kans dat er een dictator aan de macht komt.
Kortom, heeft u ambities om een dictator te worden? De lengte, een scherpe kaaklijn en een flinke snor helpen wellicht om de menigte te overtuigen. Bezit u geen scherpe kaaklijn of bent u niet langer dan 1.80? Ach, wellicht helpt plastische chirurgie?