Grijze slanke mannetjes met zwarte ogen die allerhande snode plannen met de mensheid voor hebben. Dat is ons beeld bij buitenaards leven. Een ongeloofwaardig beeld, zo blijkt.
“Er zijn aardig wat planeten zoals de onze, ook in de Melkweg. Planeten die ongeveer net zo groot en net zo warm zijn als de aarde. Het lijkt me plausibel dat we daar dan ook bacteriën zouden aantreffen. Die zijn vrij simpel om te maken.” Aan het woord is professor in de Submillimeter-sterrenkunde dr. Floris van der Tak van de Rijksuniversiteit Groningen. Van der Tak werkt tevens voor SRON, Netherlands Institute for Space Research.
Bacteriën zijn er als de kippen bij
Hij gelooft in het bestaan van buitenaards leven, maar hoe moeten we dat voor ons zien? “We moeten wel wat onderscheid maken als we kijken naar de kansen op leven buiten de aarde. Als het gaat om bacteriën, dan lijkt me dat niet onaannemelijk. Dat is geen complex leven en ook op aarde, waren zij er relatief snel bij. De aarde bestaat zo’n 4,5 miljard jaar en wordt al sinds 4 miljard jaar bevolkt door bacteriën, die er in tegenstelling tot complexer leven zoals planten en dieren, dan ook als de kippen bij waren. Sterker nog: als het gaat om gewicht bestaat het menselijk lichaam uit voornamelijk menselijke cellen, maar als we kijken naar aantallen, dan bestaan we voornamelijk uit bacteriën.”
“Planten en dieren kent de aarde nog maar een half miljard jaar. Als we over buitenaards leven praten, lijkt me de kans het grootst, dat we het dus over bacteriën hebben. Er zullen betrekkelijk veel planeten zijn, waarop dat leven voor komt. Ga je kijken naar complexer leven, zoals inderdaad planten en dieren: tja, dat is toch wel bijzonder. De kans dat je dat gaat aantreffen op een andere planeet, wordt al een stuk kleiner.”
Aarde is bijzonder, maar niet uniek
“En dan hebben we het tenslotte nog over intelligent leven. Je kunt er over debatteren wat dat dan precies is, maar we hebben het dan over een beschaving, die over techniek beschikt. Dat we dat hebben op aarde is heel bijzonder, maar ik moet zeggen dat het me zeer sterk lijkt dat de aarde de enige planeet is in het universum, waar dat trucje gelukt is. Er zullen wel degelijk nog andere planeten zijn met intelligent leven. Dat dit intelligent leven echt nergens anders gelukt is, nee, dat is echt onwaarschijnlijk.”
Een concept dat wellicht lastig te bevatten is en Van der Tak denkt dan ook niet dat dit leven eerdaags voor een kopje suiker aan de deur komt. “De beelden die we hebben van aliens, ufo’s en area 51: dat lijken me schrik-fantasieën. Zo’n alien vind ik, met een aantal kleine aanpassingen, toch wel mens-achtig. Deze aliens hebben ook vaak een agressief imago. Dat komt wellicht omdat de mensheid zichzelf vrij vaak agressief heeft opgesteld als we bijvoorbeeld denken aan kolonisatie. Ook zouden ufo’s bij ons in de lucht zijn waargenomen, die zweven dan boven de grond en verdwijnen weer, waar ze vandaan komen. Dan kom je als intelligent buitenaards leven dus helemaal naar de aarde toe, heb je een immense reis afgelegd, om op 100 meter voor aankomst op de aarde te zeggen: ‘Kom, ik zoef weer terug naar mijn eigen planeet.’ Dat lijkt me niet handig. Na zo’n reis, wil je toch ook wel even landen op de plek van bestemming, lijkt me.”
Buitenaards leven mogelijk zeer divers
“Ik schaar deze beelden onder de samenzweringstheorieën die we niet al te veel serieuze aandacht moeten geven. Hoe planten, dieren of zelfs intelligent leven er uit zal zien op een andere planeet, is namelijk sterk afhankelijk van de omstandigheden op die planeet. De levensvorm zal zich daaraan hebben moeten aanpassen. We zien al aan de diversiteit op onze planeet dat er heel veel mogelijk is! Is het er heel zonnig en droog, dan vergt dit een andere levensvorm dan een bergachtig landschap. Bij het eerste denk je aan reptiel-achtigen, de tweede vergt een goed ontwikkeld soort berggeit. En zijn er veel vulkanen, dan zijn er organismen, die tegen goed bestand zijn tegen zeer hoge temperaturen. Er is dus veel mogelijk als het gaat om leven op andere planeten.”
Radiostilte uit de ruimte
Of de mensheid binnen luttele generaties in contact zal komen met intelligent buitenaards leven, daar zet de professor wat vraagtekens bij. “We hebben tot nu toe geen aanwijzingen gevonden dat er beschaving in onze buurt is. We luisteren nu al zo’n 100 jaar naar de ruimte en vangen geen radiosignalen op. Dat wil niet zeggen dat ze er niet zijn, maar wel dat ze niet in een nabijheid worden uitgezonden die aan te reizen is. Een planeet waar beschaving is, bevindt zich dus in ieder geval niet in onze buurt,” aldus Van der Tak.
Een leven in de wolken
Wel tamelijk in de buurt zijn Mars en Venus. Beide planeten zouden mogelijk levensvatbaar kunnen zijn. Dat wil zeggen voor bacteriën. Niet voor die grijze kereltjes. Op Mars is er ondergronds water ontdekt en bevindt zich methaan in de atmosfeer. Op Venus is er door de telescopen op Hawaii en Chili een stof waargenomen die lijkt op fosfine. “Gaaf nieuws, dacht ik meteen. Maar daar is nog wel wat meer onderzoek voor nodig.” Van der Tak is gematigd hoopvol. “Fosfine is fosfor met waterstof en wordt op aarde geproduceerd door bacteriën. Nu is het natuurlijk de vraag of de waargenomen stof inderdaad fosfine betreft en zo ja, of dit dan wel echt van bacteriën afkomstig is. Chemici kunnen uitzoeken of de stof echt op geen enkele andere manier ontstaan kan zijn. Wat het enthousiasme tempert, is dat de stof in wolken hoog in de dampkring van Venus is aangetroffen. Nu kan dat wel, dat er bacteriën in de wolken leven. Dat gebeurt op aarde ook. Maar dat zijn dan grondbacteriën, die met de verdamping in wolken terecht gekomen zijn en het daar niet lang volhouden. Er is veel zonlicht, maar weinig voedsel. Of bacteriën op Venus wel een leven lang in de wolken kunnen leven, is nog maar de vraag.”
Wat een buitenaardse bacterie voor een mens betekent
Kunnen ze dit echter wel, dan heeft dat tamelijk grote implicaties. “Mars en Venus zijn verder dan een uurtje lopen, maar in principe niet ver weg. Relatief gezien, zijn ze eigenlijk om de hoek. Dan denk ik dat het een goed idee is, als we er heen gaan en heel voorzichtig de bacteriën meenemen en onderzoeken.”
Het onderzoek naar buitenaards leven is van betekenis voor de mensheid, besluit de professor. “Ons DNA zijn koolstofketens die genetische informatie dragen. Als we buitenaards leven onderzoeken, kunnen we antwoorden op de vragen krijgen hoe het leven ontstaat. Wat is leven? Wat zijn wijzelf? Buitenaards leven kan ons, mensen, mogelijk veel vertellen over wat wij zijn. En dat is belangrijk.”