Ongeveer de helft van de wereldbevolking loopt ondertussen al het risico op de tropische infectieziekte. En mogelijk komt de verspreidende mug ook richting Nederland.
Knokkelkoorts is van oorsprong een tropische infectieziekte. Maar nu het klimaat verder opwarmt, rukken muggen – waaronder muggen die tropische ziektes met zich meedragen – opnaar nieuwe gebieden. Dit betekent dat uitbraken van bijvoorbeeld knokkelkoorts voor kunnen komen op plekken waar deze ziekte zich tot nu toe nog niet had laten zien. Op dit moment loopt volgens de Wereldgezondheidsorganisatie al ongeveer de helft van de wereldbevolking het risico op knokkelkoorts. Maar zal de ziektedragende mug straks ook in Nederland opdoemen?
Knokkelkoorts
Laten we allereerst in gaan op hoe knokkelkoorts ontstaat. “Het denguevirus – het virus dat knokkelkoorts veroorzaakt – kan door twee muggensoorten worden verspreid, namelijk door de Aedes aegypti (gelekoortsmug) en Aedes albopictus (tijgermug),” legt onderzoeker Ronald van Rij verbonden aan het Radboudumc aan Scientias.nl uit. Als een mug die het virus draagt je steekt, kan het virus je bloedbaan binnenkomen, waardoor je knokkelkoorts kunt krijgen. Als je het knokkelkoorts-virus hebt, hoeft dit niet gelijk te betekenen dat je je ook ziek voelt. Vaak verloopt de infectie namelijk zonder klachten. Als je wel symptomen hebt, dan lijken deze vaak op griep. Je hebt bijvoorbeeld koorts en hoofd-, spier- en gewrichtspijn.
Europa
Op dit moment treft knokkelkoorts jaarlijks bijna vierhonderd miljoen mensen, waarvan ongeveer 100 miljoen mensen symptomen hebben. Zowel het verspreidingsgebied als het aantal ziektegevallen neemt daarnaast nog elk jaar toe. “Van de twee muggen die knokkelkoorts kunnen verspreiden, is de tijgermug het meest invasief,” vertelt Van Rij. “Deze mug lijkt zich het beste aan te kunnen passen aan een meer gematigd klimaat.” En dat betekent dat de mug zich ondertussen al op veel nieuwe plekken heeft gevestigd, waaronder in verschillende Europese landen. Zo komt de mug onder andere al voor in Italië, Zuid-Frankrijk en Spanje (zie ook de kaarten hieronder).
Het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding houdt een overzicht van de verspreiding van de muggen bij. Op deze kaarten is te zien waar zowel de gelekoortsmug als de tijgermug zijn gesignaleerd. Afbeeldingen: European Centre for Disease Prevention and Control
Naarmate het klimaat dus verder opwarmt, zal de mug zich verder over de wereld verspreiden. En daar valt ook Europa niet aan te ontkomen. Zoals uit bovenstaande kaarten blijkt, gaat de voorkeur van de mug uit naar warme landen die veelal rondom de Middellandse Zee liggen. “De muggen hebben daarnaast zoet water nodig,” zegt Van Rij. “Hier leggen ze eitjes en ontwikkelen de larven zich.” Dat de mug nu ook in Europese landen opdoemt, betekent dat de inwoners een grotere kans lopen om knokkelkoorts te krijgen. “Vorig jaar zijn er in Frankrijk en Spanje een aantal gevallen geweest waarbij knokkelkoorts werd geconstateerd bij mensen die niet in endemisch landen waren geweest. Het gaat om relatief kleine aantallen, maar het laat wel zien dat de omstandigheden in Zuid-Frankrijk en Spanje geschikt zijn voor de lokale verspreiding van het denguevirus.”
Nederland
Maar hoe zit het precies met Nederland? Kunnen we de mug ook hier verwachten? Volgens Van Rij zou dat zomaar kunnen. “De voorspellingen zijn dat de tijgermug zich onder andere door klimaatverandering ook verder naar het noorden zal verspreiden,” zegt hij. “Daarom is het niet uit te sluiten dat de mug zich ook in Nederland zal vestigen.” Wanneer dit staat te gebeuren is lastig te zeggen. “De voorspellingen baseren zich op klimaatmodellen en dat zijn voorspellingen op lange termijn,” zegt Van Rij. In ieder geval lijkt het erop dat de mug Nederland nu nog even overslaat. “Op dit moment lijken vooral de winters nog te koud voor de tijgermug om hier permanent te verblijven.”
Ondanks dat het denguevirus niet in Nederland voorkomt, betekent dit niet dat we ook knokkelkoorts ontspringen. Zo kunnen bijvoorbeeld reizigers de ziekte naar Nederland brengen. Dat komt trouwens regelmatig voor. Het RIVM houdt dit nauwkeurig bij (zie hier). Maar omdat de Aedes-muggen hier niet van nature voorkomen, is er geen gevaar voor verdere verspreiding. Daarnaast is knokkelkoorts niet besmettelijk van mens op mens. Ook kunnen muggen het virus niet aan andere muggensoorten overdragen. Op die manier blijft de verspreiding van de ziekte enigszins beperkt.
Medicijnen
Op dit moment bestaat er nog geen medicijn of effectieve inenting tegen knokkelkoorts. En dat terwijl er jaarlijks honderden miljoenen mensen de ziekte oplopen. De enige manier om jezelf op dit moment te beschermen is door te voorkomen dat je door een ziektedragende mug wordt gestoken. Mocht je onverhoopt toch knokkelkoorts krijgen, dan zit er niets anders op dan te wachten tot het weer over is. Toch kunnen jonge kinderen en mensen met bepaalde chronische ziekten er enorm ziek van zijn. En dus zijn wetenschappers al enige tijd op zoek naar een vaccin. “Vanwege de enorme ziektelast in endemische landen is dat heel belangrijk,” zegt Van Rij. “Vaccins zijn een zeer effectieve methode om virusziektes te voorkomen en de verspreiding van virusziektes tegen te gaan. Een medicijn kan helpen om de virusvermeerdering in een patiënt te remmen, waardoor ook het aantal ernstige infecties afremt. Een goed werkend medicijn zou dus een belangrijke toegevoegde waarde kunnen hebben in de bestrijding van het denguevirus. Op dit moment is er al een aantal vaccins in ontwikkeling, dus hopelijk komt er binnenkort een goed werkend vaccin beschikbaar.”
Daar werken trouwens ook Nederlandse wetenschappers aan mee. Want ondanks dat Nederland op dit moment nog in mindere mate door de ziektedragende tropische muggen wordt bedreigd, investeren we toch in gedegen onderzoek. “De ziektelast is enorm, wat grote invloed heeft op de gezondheidszorg en economie van endemische landen,” zegt Van Rij. “Ik vind het goed dat Nederland als welvarend land een steentje aan dit enorme probleem bijdraagt. Daarnaast is knokkelkoorts niet de enige ziekte die door Aedes-muggen wordt verspreid. Ook chikungunya, gele koorts en het zika-virus worden door dezelfde muggen overgedragen. Onderzoek naar knokkelkoorts zal dus ook belangrijke inzichten leveren in andere door muggen overgedragen virussen.” En dat is heel belangrijk. De snelle verspreiding van het zika-virus over een groot deel van de wereld laat zien dat we voorbereid moeten zijn op de opkomst van nieuwe mug-overgedragen virussen. “Ten slotte is het zoals gezegd niet uit te sluiten dat de tijgermug zich ook in Nederland zal vestigen,” betoogt Van Rij. “Ook vanuit dat oogpunt is het belangrijk om goed voorbereid te zijn.”
