Die vraag stelden wetenschappers zichzelf nadat ze er in hun laboratorium getuige van waren dat rondwormen in een petrischaaltje zich zo ver mogelijk van hun dode soortgenoten verwijderden.
Overigens bleef het daar niet bij. De rondwormen (C. elegans) meden hun dode soortgenoten namelijk niet alleen, maar gingen zich ook anders gedragen. Zo leken de rondwormen het beroemde motto ‘live fast and die young‘ in aanwezigheid van dode soortgenoten te omarmen; ze gingen zich veel sneller voortplanten en hun levensduur verkortte. “Wij hadden het gevoel dat dit een unieke kans was om meer te weten te komen over de wijze waarop C. elegans een dode soortgenoot detecteert en wat er vervolgens voor zorgt dat deze daar ook op reageert,” vertelt onderzoeker Matthias Truttmann.
Experiment
En dat hebben de onderzoekers gedaan. Eerste vraag was daarbij hoe de wormen – die geen ogen hebben en dus blind zijn – toch in staat zijn om vast te stellen dat een soortgenoot dood is. Voor dit deel van het onderzoek confronteerden de onderzoekers de wormen met dode soortgenoten of vloeistoffen afkomstig uit reeds afgebroken cellen van dode soortgenoten. De wormen bleken in beide gevallen hetzelfde, mijdende, gedrag te vertonen.
Ruiken
Vervolgonderzoek wees vervolgens uit dat het mijdende gedrag wordt ingegeven door twee neuronen die reageren op geurprikkels. In andere woorden: de rondwormen kunnen niet zien, maar wel ruiken dat hun soortgenoten dood zijn. De neuronen blijken daarbij specifiek aan te slaan op twee stofwisselingsproducten die normaal gesproken in cellen te vinden zijn en dus niet in de leefomgeving van de rondwormen voorkomen. “Als ze daar wel voorkomen, wijst dat erop dat een cel dood is gegaan, open is gesprongen en dat er iets helemaal fout is gegaan,” stelt Truttmann.
Verandering
En voor de rondwormen is dat duidelijk het signaal dat hun soortgenoot er niet meer is. In reactie daarop gaan ze die soortgenoot mijden. Daarnaast gaan ze tijdelijk veel meer eitjes leggen. Die snellere voortplanting heeft een prijs; de rondwormen zien hun levensduur afnemen. Dat is te lezen in het blad Current Biology. Hoe detectie van de in cellen thuishorende stofwisselingsproducten er precies tot leidt dat het gedrag en daarmee ook de levensduur van rondwormen verandert, is onduidelijk.
C. elegans – voluit Caenorhabditis elegans – is een heel klein rondwormpje dat slechts 1 millimeter lang is en in de bodem leeft. Het rondwormpje is een veelgebruikt modelorganisme; wetenschappers werken er graag mee. Dat komt onder meer doordat het een klein organisme is, dat zich snel en veelvuldig voortplant. Bovendien is het wormpje transparant, wat wetenschappers in staat stelt om processen in het lijfje van C. elegans in vivo te bestuderen.
Naast C. elegans zijn er overigens nog wel meer kleine organismen die fel reageren op de aanwezigheid van dode soortgenoten. Zo is van bijen en mieren bijvoorbeeld bekend dat ze dode soortgenoten rap uit hun nesten verwijderen. Het vermoeden bestaat dat ze zo hun nest proberen te beschermen tegen potentiële ziekteverwekkers.
