Het gaat om honderden bijen die in hun cocons stierven en over een tijdspanne van millennia ongelofelijk goed bewaard zijn gebleven.
In het Portugese plaatsje Odemira, niet ver van de Atlantische kust, zijn onderzoekers op een opmerkelijke vondst gestuit. Hier lagen honderden gemummificeerde bijen, daterend uit de tijd van de farao’s, te wachten op ontdekking. Volgens de onderzoekers is de manier waarop de bijen bewaard zijn gebleven uiterst zeldzaam. “De mate van bewaring is werkelijk uitzonderlijk,” aldus onderzoeker Carlos Neto de Carvalho.
3000 jaar oud
De bijen blijken zo’n 3000 jaar geleden te zijn gestorven. Dat was in de tijd dat farao Siamun in Neder-Egypte (het noordelijke deel van het Oude Egypte dat zich uitstrekte van het gebied net ten zuiden van het huidige Caïro tot aan de Nijldelta in Alexandrië) regeerde, Salomo David zou opvolgen op de troon van Israël en in China de Zhou-dynastie heerste.
Anatomische details
Ondertussen vond er aan de zuidwestkust van Portugal iets vreemds plaats. Honderden bijen stierven in hun cocons en bleven vervolgens zo goed bewaard, dat zelfs de kleinste anatomische details vandaag de dag nog zichtbaar zijn. “We konden niet alleen de anatomische details identificeren die het type bij bepalen, maar ook het geslacht,” vertelt Neto de Carvalho. “We konden zelfs de voorraad stuifmeel zien die de moeder achterliet toen ze de cocon bouwde.”
Cocons
Met behulp van microcomputertomografie slaagden de onderzoekers erin een perfect driedimensionaal beeld te krijgen van de gemummificeerde bijen in de afgesloten cocons. De cocons zelf zijn bekleed met een zijdeachtig draad, geproduceerd door de moederbij, dat samengesteld is uit een organisch polymeer. Binnenin vonden de onderzoekers in sommige gevallen de overblijfselen van het stuifmeel dat de moeder achterliet en waarmee de larven zich in de eerste levensstadia zouden hebben gevoed.
Fossilisatie
De manier waarop de bijen bewaard zijn gebleven is zeldzaam, zo schrijven de onderzoekers in het vakblad Papers in Palaeontology. Volgens hen is dit het resultaat van een uiterst sporadisch voorkomende fossilisatie methode. Normaal gesproken wordt het skelet van overleden bijen snel afgebroken. Dat komt omdat hun skelet bestaat uit chitine, wat een organische verbinding is. Maar in dit geval zijn de bijen op de één of andere manier gemummificeerd.
Ondergang
Over hun plotselinge ondergang tasten de onderzoekers nog in het duister. Al vermoeden ze dat het wisselvallige weer een vinger in de pap heeft gehad. “De bijen zijn mogelijk gestorven door een plotselinge daling van de nachtelijke temperatuur aan het einde van de winter,” oppert Neto de Carvalho. “Of misschien leidde een langdurige overstroming van het gebied buiten het regenseizoen tot hun dood. In ieder geval zijn ze waarschijnlijk omgekomen door kou of verstikking, wat vervolgens leidde tot mummificatie.”
Eucera-bijen
De ontdekte cocons bewaren als een sarcofaag de overblijfselen van jonge Eucera-bijen, die nooit het daglicht hebben gezien. De Eucera-bij is één van de ongeveer 700 bijensoorten die vandaag de dag nog steeds op het vaste land van Portugal voorkomen.
Klimaatverandering
De ontdekking van de bijen is niet alleen interessant om het verleden te begrijpen, maar verschaft volgens de onderzoekers ook inzichten die in de toekomst van pas kunnen komen. Wereldwijd bestaan er meer dan twintigduizend soorten bijen, die allemaal belangrijke bestuivers zijn. Helaas neemt de populatie schrikbarend snel af als gevolg van menselijk handelen en klimaatverandering.
Maar ook drieduizend jaar geleden hadden bijen met klimaatverandering te kampen. Die tijd wordt over het algemeen gekenmerkt door koude en regenachtige winters die veel intenser waren dan tegenwoordig. Hoewel de gevonden bijen in de eerste plaats een voorbeeld zijn van een lokale massadood, laat het ons ook zien hoe bijen zich staande probeerden te houden in een tijd van veranderende klimaatomstandigheden. De onderzoekers hopen dan ook door bijen van zo lang geleden te bestuderen, aanwijzingen te vinden over mogelijke oplossingen voor onze eigen ‘bijen armageddon’ van vandaag de dag.
