Wilde olifanten en mensen komen steeds vaker met elkaar in conflict, bijvoorbeeld in de landbouw. De majestueuze dieren zijn absoluut niet bang voor muizen, maar er is wel een ander klein dier waar ze niks van moeten hebben: de honingbij. En dit gegeven bracht Oxford-wetenschapper Lucy King op een geweldig idee.
King kreeg in 2007 al door dat olifanten op de vlucht slaan voor het geluid van verstoorde bijen en toonde in 2010 zelfs aan dat olifanten een uniek laagfrequent geluid voortbrengen om andere olifanten in het gebied te waarschuwen dat ze zich uit de voeten moeten maken voor de stekende insecten. En toen bedacht ze iets slims: bijenkorfhekken rondom akkers met als doel conflicten tussen mensen en olifanten te verminderen. Niet lang daarna rezen de eerste bijenfrontlinies op rond landbouwgrond, en het werkt uitstekend. Na negen jaar onderzoek blijkt dat olifanten maar liefst 86 procent van de tijd wegblijven van kleine landbouwbedrijven in Kenia als ze deze speciale bijenkorfhekken gebruiken.
Natuurlijk afweersysteem
Dit natuurlijke afweersysteem zorgt ervoor dat het aantal conflicten tussen boeren en olifanten vermindert en het biedt de lokale gemeenschap extra inkomsten in de vorm van bijenhoning.
Hoewel de bijenkorfhekken uitstekend werken, waarschuwen de onderzoekers dat het voortdurende verlies van leefomgeving voor de olifant en lange droge periodes de effectiviteit van deze oplossing op de lange termijn omlaag kunnen brengen. Kenia heeft te maken met een snelle bevolkingsgroei. Het aantal inwoners van het Oost-Afrikaanse land is tussen 2000 en 2020 met bijna 60 procent gestegen. Dorpen, steden en infrastructuur slokken steeds meer vrije natuur op. Daardoor krimpt de leefomgeving van olifanten snel. Het is voor lokale natuurbeschermers dan ook van het grootste belang om duurzame methoden te vinden waardoor mensen en olifanten in vrede kunnen samenleven.
Zo werken bijenkorfhekken
De bijenkorfhekken zijn bedacht door King en zeventien jaar geleden voor het eerst geïntroduceerd. Ze zijn goedkoop in de aanschaf en eenvoudig van aard, maar razend effectief: tussen de houten palen hangen bijenkorven die bij de minste of geringste verstoring in beweging komen. De korven worden om de tien meter opgehangen en zijn met draad verbonden. Wanneer een olifant een van de korven of de draad daartussen aanraakt, gaan de bijenkorven over de hele lengte van het hek bewegen en komen de bijen in actie. Olifanten hebben een natuurlijke angst voor bijen vanwege de pijnlijke steken in hun gevoelige lichaamsdelen, zoals de ogen, mond en slurf. Daarom mijden ze de velden en waarschuwen ze hun soortgenoten zelfs om uit de buurt te blijven. Voor boeren heeft het hekkenstelsel nog meer voordelen: naast gewasbescherming zorgen de bijen ook voor bestuiving en leveren ze ‘olifantvriendelijke’ honing en bijenwas op, wat extra inkomen oplevert.
Resultaten uit het veld
De onderzoekers hebben 26 boerderijen in twee dorpen nabij het Tsavo East National Park gemonitord en analyseerden in totaal bijna 4000 incidenten waarbij olifanten langskwamen. Vooral tijdens de piekseizoenen (november tot januari) waarin de gewassen rijp zijn, is het hek effectief: gemiddeld wordt 86,3 procent van de olifanten op afstand gehouden. Over de gehele onderzoeksperiode, waarin ook een periode van droogte viel, hielden de bijenkorfhekken 76 procent van de olifanten weg bij de gewassen.
De droogte bracht grote uitdagingen met zich mee: in 2017 daalde het aantal bijenkorven met levende bijen met 75 procent, wat een negatieve impact had op de honingproductie en de inkomsten, een effect dat drie jaar later nog voelbaar was. Ondanks deze tegenslag produceerden de 365 bijenkorven in het onderzoek duizend kilo honing, goed voor een opbrengst van omgerekend 2000 euro. King benadrukt de effectiviteit van de bijenkorfhekken maar waarschuwt voor beren op de weg: “De bijenkorfhekken werken uitstekend, maar verstoring van habitats en terugkerende droge periodes kunnen de effectiviteit van deze methode verminderen.”
Eerdere onderzoeken van onder meer Oxford University toonden al aan dat olifanten sterk reageren op bijengeluiden. Olifanten rennen weg bij het horen van bijengezoem en vertonen afweerreacties – zoals het schudden van hun kop, stof omhoog gooien, en geluid maken – om soortgenoten te waarschuwen. Hoewel olifanten meestal beschermd zijn door hun dikke huid, veroorzaken de steken van bijen veel ongemak op gevoelige plekken zoals de ogen, mond en slurf. Deze natuurlijke angst wordt nu effectief ingezet om gewassen te beschermen en de harmonie tussen mensen en wilde dieren te verbeteren. Inmiddels zijn al meer dan 14.000 bijenkorven op 97 locaties in Afrika en Azië opgehangen als natuurlijke olifantafschrikmiddelen.
