Een spectaculaire afname in helderheid deed velen vorig jaar vermoeden dat de nabije superreus op ontploffen stond. Maar het zit heel anders, zo onthullen onderzoekers nu. Ze baseren zich onder meer op prachtige nieuwe beelden van de reuzenster.
Op zo’n 530 lichtjaar van de aarde bevindt zich de rode superreus Betelgeuze. De enorme ster is op heldere avonden zelfs met het blote oog goed te zien en onderscheidt zich met zijn rode kleur duidelijk van de andere sterren.
Helderheidsdip
Maar eind 2019 gebeurde er iets vreemds. De helderheid van de rode superreus begon af te nemen. En het duurde maanden voor de ster weer net zo helder was als we gewend waren. De helderheidsdip – die zelfs met het blote oog kon worden opgemerkt – hield de gemoederen flink bezig. Zou de ster op ontploffen staan (zie kader hieronder)? Of was er iets anders aan de hand? Het afgelopen jaar zijn verschillende hypothesen de revue gepasseerd. Zo zouden enorme zonnevlekken aan de afname in helderheid ten grondslag liggen. En weer anderen dachten aan een stofwolk die het licht van de ster tijdelijk tegenhield, waardoor deze minder helder leek.
In een nieuw onderzoek kondigen onderzoekers nu echter – gewapend met prachtige, nieuwe beelden van Betelgeuze – de oplossing van het mysterie aan. De grote verduistering is het resultaat van een temperatuurdaling op het oppervlak van de rode superreus.
Wat is er precies gebeurd?
Kort voor de helderheidsdip heeft Betelgeuze een enorme gasbel uitgestoten. Daarna koelde een deel van het steroppervlak af. En dat zorgde ervoor dat het gas in de uitgestoten gasbel condenseerde tot vaste stofdeeltjes. “We zijn direct getuige geweest van de vorming van zogeheten sterrenstof,” aldus onderzoeker Miguel Montargès. “Het stof dat wordt verdreven door koele geëvolueerde sterren, zoals de uitstoot waarvan we recent getuige zijn geweest, zou later als bouwmateriaal voor aardse planeten en levende organismen kunnen dienen,” voegt onderzoeker Emily Cannon toe. De stofsluier die Betelgeuze zo eigenhandig creëerde, hield een deel van het sterlicht tegen, waardoor Betelgeuze minder helder leek.
Telescoopbeelden
De onderzoekers baseren hun conclusies onder meer op beelden die in januari 2020 en maart 2020 met de Very Large Telescope van ESO zijn gemaakt. “Voor deze ene keer zagen we het uiterlijk van een ster eens op een tijdschaal van enkele weken veranderen,” aldus Montargès. De beelden laten duidelijk zien hoe de helderheid van met name het zuidelijke deel van Betelgeuze afneemt.
Geen explosie
Nu een stofwolk de boosdoener blijkt te zijn, kunnen onderzoekers direct uitsluiten dat de afname in helderheid een voorbode is van een supernova-explosie. Maar het maakt de helderheidsdip niet minder bijzonder, aldus onderzoeker Alex de Koter. “Zo’n stofwolk ontstaat waarschijnlijk eens in de 5 à 10 jaar, maar dat er één precies voor de ster zit, gebeurt hoogstens eens per eeuw.”
Betelgeuze is weer helemaal de oude geworden: de ster was in april 2020 weer net zo helder als voor de grote verduistering. Astronomen blijven de ster natuurlijk wel in de gaten houden. Nu gebruiken ze daarvoor nog onder meer de Very Large Telescope, maar over een paar jaar hebben ze daarvoor ook de veel krachtigere Extremely Large Telescope tot hun beschikking. Daarmee kan Betelgeuze nog gedetailleerder in beeld worden gebracht en krijgen we hopelijk ook meer inzicht in wat de ster allemaal uitspookt.
