Ze waren ooit bedoeld voor mensen die veel pijn hadden in de laatste fase van kanker bijvoorbeeld, maar tegenwoordig slikken meer dan 1 miljoen Nederlanders opioïden tegen de pijn. Tegen rugklachten blijken ze alvast niet te werken. Sterker nog, een placebo is net zo effectief.
Dat toonden onderzoekers van het Erasmus MC en de University of Sydney aan bij 350 mensen met nek- of rugpijn. Het is voor het eerst dat wetenschappers kijken naar het effect van de zware pijnstillers. En dat bleek dus flink tegen te vallen. Want behalve dat de middelen niet helpen tegen de pijn, hebben mensen die ze innemen ook nog last van allerlei bijwerkingen.
Placebogroep beter af
De deelnemers werden in twee groepen verdeeld. Ze namen zes weken lang óf een placebo óf het echte middel. Daarnaast kregen ze het standaard advies om bedrust te vermijden en actief te blijven. De proefpersonen werden een jaar lang gevolgd.
De bevindingen waren niet mis: na zes weken hadden degenen die de zware pijnstiller namen niet minder pijn dan de mensen die de placebo kregen. Op de lange termijn was de kwaliteit van leven en het pijnniveau zelfs beter bij de placebogroep. En degenen die het echte middel kregen, hadden iets meer kans op verslaving, al scheelde dat maar een klein beetje.
Laatste redmiddel
De huidige richtlijn is dat opioïden, zoals oxycodon, alleen mogen worden voorgeschreven als laatste redmiddel, als niets anders meer werkt. Maar de onderzoekers stellen dat de pijnstillers helemaal nooit meer voorgeschreven zouden moeten worden. “We hebben duidelijk aangetoond dat er geen voordeel is voor mensen met acute rug- of nekpijn. Het veroorzaakt op de lange termijn zelfs schade, ook al na kortdurend gebruik”, zegt hoofdonderzoeker professor Christine Lin van de University of Sydney.
Helemaal nieuw zijn de bevindingen niet. Eerder onderzoek naar het effect van opioïden op lage rugpijn toonde aan dat er slechts een heel klein voordeel was, terwijl het risico op bijwerkingen groot bleek. “Opioïden blijken niet zo effectief als we eerst dachten”, legt Christine Lin uit aan Scientias.nl. Ze vertelt dat er al meer studies zijn die ook voor andere vormen van pijn hebben aangetoond dat de zware pijnstillers niet werken. “We hebben bijvoorbeeld aangetoond dat opioïde medicijnen niet beter helpen tegen spier- en zenuwpijn dan niet-opioïden bij mensen die op de eerste hulp belanden. Hetzelfde geldt voor mensen die na een operatie zijn ontslagen uit het ziekenhuis.”
Nog niet doorgedrongen
Waarom mensen de middelen dan toch nog nemen? “In sommige gevallen is er een lange wachtlijst voor andere behandelmethodes, die ook nog eens duurder zijn.” Denk aan fysiotherapie. “Ook is het wetenschappelijk bewijs voor het gebrek aan effect van opioïden relatief nieuw en moet het nog doordringen tot de klinische praktijk en het grote publiek. We moeten het beeld veranderen dat zowel artsen als patiënten hebben van opioïde medicijnen.”
Zijn er niet toch vormen van pijn waar tegen de middelen wel kunnen helpen? “Ons onderzoek was gefocust op niet-kanker gerelateerde pijn”, aldus Lin. “Mogelijk is er een plek voor opioïden om de pijn die kanker veroorzaakt te verminderen, in de palliatieve zorg bijvoorbeeld. Maar dat kan een expert op dat gebied beter zeggen.”
Verslaving en bijwerkingen
Het overmatig gebruik van zware pijnstillers is een probleem in vrijwel de hele westerse wereld. Verslaving en nare bijwerkingen liggen op de loer. Overal klinkt dan ook de waarschuwing om de middelen als laatste redmiddel te zien en ze alleen te gebruiken als de voordelen groter zijn dan de nadelen. Professor Chris Maher, die ook meewerkte aan het onderzoek, legt uit dat de afgelopen jaren de focus veranderd is van opioïdegebruik naar andere behandelmethodes zoals fysieke en psychische therapie of lichtere pijnstillers zoals ibuprofen. “Deze studie vormt verder bewijs dat in eerste instantie moet worden ingezet op meer beweging en simpele pijnstillers bij rug- en nekpijn.”
Niet zo onschuldig
Volgens de studie was de kwaliteit van leven en het pijnniveau bij de placebogroep op de lange termijn zelfs beter. Maar hoeveel scheelt het? “De placebogroep had iets minder pijn na 1 jaar dan de testgroep, gemiddeld een half punt op een 10-puntsschaal als 0 geen pijn is en 10 de ergste pijn denkbaar. Hoewel dit een klein verschil is, is het wel belangrijk, omdat het aantoont dat kortdurend gebruik van opioïden (tot zes weken) negatieve gevolgen kan hebben op de lange termijn”, vertelt Lin. “Als je dit resultaat naast de andere bevindingen legt van het onderzoek, namelijk dat opioïden op de korte termijn geen voordelen hebben voor pijn of andere uitkomsten, dan ontstaat een heel duidelijk beeld dat opioïden niet gunstig zijn.”
Het gebruik van zware pijnstillers is ook veel minder onschuldig dan je misschien denkt. “De schadelijke effecten van opioïden zijn bekend. Ze variëren van lichte klachten zoals constipatie of duizeligheid tot ernstige problemen zoals verslaving, overdosis en overlijden”, aldus professor McLachlan. “De nieuwe studie moet duidelijk maken dat het echt tijd wordt om het gebruik uit te bannen, aangezien er beperkt bewijs is dat de middelen werken en wel bekend is dat er risico is op schade.”
Stop ermee
Lin had zelf ook niet verwacht dat opioïden na lange tijd nog negatieve effecten zouden hebben. “Ik dacht niet dat er een verschil zou zijn tussen de opioïde en de placebogroep op de lange termijn. Maar de resultaten zijn duidelijk. Opioïden zouden niet moeten worden aanbevolen voor acute lage rug- en nekpijn, zelfs niet als ze maar kort gebruikt worden.”
Wie dit leest en de zware pijnstillers slikt, moet daar overigens niet in één keer mee stoppen, waarschuwt de onderzoeker. “Dat kan leiden tot vervelende afkickverschijnselen. Als mensen de middelen al lange tijd nemen moet er met hulp van een arts langzaam worden afgebouwd.”
