Om het aantal overdosissen en sterfgevallen terug te dringen, is de bekende pijnstiller vanaf 2025 in Australië alleen nog in klein formaat te koop. Maar hoe doeltreffend is dat eigenlijk?
Hoe onschuldig een paracetamolletje ook lijkt, veelvuldig en langdurig gebruik is niet zonder gevolgen. Dit kan bijvoorbeeld schadelijk zijn voor bepaalde vitale organen, zoals de lever en nieren – en in het ergste geval kun je er zelfs aan overlijden. Helaas komen overdosissen, zowel bewust als per ongeluk, nog te vaak voor. Afgelopen week heeft de Australische overheidsorganisatie Therapeutic Goods Administration dan ook een definitief besluit genomen om de doosjes paracetamol te verkleinen. Maar in hoeverre zet dit daadwerkelijk zoden aan de dijk? We vroegen het Noortje Swart, hoofd van de afdeling klinische farmacologie en apotheek van het Amsterdam UMC.
Paracetamol
Paracetamol is een bekende pijnstiller die wordt gebruikt om koorts en pijn te bestrijden. Wanneer je je aan de dosering houdt die op de bijsluiter wordt vermeld, is paracetamol effectief en veilig. Maar bij hogere dosissen kan het gevaarlijk worden. “Paracetamol wordt in het lichaam door de lever omgezet in afbraakproducten,” vertelt Swart aan Scientias.nl. “Deze afbraakproducten worden vervolgens inactief gemaakt door een lichaamseigen stofje (glutathion). Bij een overdosering wordt alle beschikbare glutathion opgebruikt en ontstaat dus een grote hoeveelheid actief afbraakproduct. Hierdoor kan de lever ernstig beschadigen, waaraan je zelfs kunt overlijden. Als iemand overmatig alcohol drinkt, is de lever extra gevoelig voor deze schade.”
Overdosis
Verkeerd gebruik van paracetamol komt in Nederland helaas veelvuldig voor. “Er komen jaarlijks ruim 2700 meldingen binnen bij het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum,” zegt Swart. “Het is daarmee het geneesmiddel met het grootste aantal meldingen.” Hoewel een te hoge dosis paracetamol in sommige gevallen opzettelijk wordt ingenomen, zijn veel mensen zich niet bewust van de aanzienlijke risico’s die ermee gepaard gaat. Zo wordt het gebruik vaak onderschat, omdat het zo gemakkelijk en in zulke grote hoeveelheden verkrijgbaar is. “Een overdosering kan chronisch zijn, bijvoorbeeld door lange tijd achter elkaar een te grote hoeveelheid in te nemen,” legt Swart uit. “Maar het kan ook acuut zijn, waarbij er in één keer teveel wordt ingenomen. We maken onderscheid tussen een onopzettelijke overdosis (meestal de chronische overdosering of bij kinderen) en de opzettelijke overdosering (meestal in de vorm van een zelfmoordpoging).”
Het besluit
In beide gevallen is de beschikbare hoeveelheid die je in de winkel of in de apotheek kunt kopen, een belangrijke, bepalende factor. En daarom heeft Australië nu besloten om de doosjes paracetamol te verkleinen. In supermarkten en buurtwinkels zullen er in plaats van 20 nog maar 16 tabletten in een doosje zitten. En bij de apotheek worden de aantallen teruggebracht van 100 naar 50. Vanaf 1 februari 2025 zullen de nieuwe beperkingen ingaan.
De cijfers
Het doel van dit besluit is om het aantal ernstige vergiftigen, leverbeschadigingen en doden te verminderen. Want in Australië liegen de cijfers er niet om. Per jaar lijden er zo’n 7.000 mensen aan een vergiftiging, lopen er ongeveer 200 mensen een leverbeschadiging op, worden er 225 mensen in het ziekenhuis opgenomen en overlijden er zo’n 50 mensen aan de gevolgen van een overdosis paracetamol. Bovendien komen opzettelijke zelfvergiftiging onder jonge meisjes en vrouwen steeds vaker voor. Met het besluit hoopt Australië deze cijfers terug te dringen. Maar in hoeverre zal dit daadwerkelijk tot het gehoopte resultaat leiden? “Daar is nog geen onderzoek naar gedaan, maar zolang het overal nog vrij verkrijgbaar is, verwacht ik niet dat het veel verschil zal maken,” denkt Swart.
Opzettelijke overdosering
Mensen die opzettelijk teveel paracetamol slikken, kunnen namelijk ook vanaf 2025 nog altijd aan genoeg tabletten komen. “Voor mensen die een opzettelijke overdosering nemen zal het niet veel uitmaken of de verpakking kleiner is, zolang je ongelimiteerd verpakkingen op allerlei plekken kan aanschaffen,” merkt Swart op. “Paracetamol is in Australië en in Nederland vrij verkrijgbaar, ook in de supermarkt.”
Nederland
In Nederland zijn er nog wel grote verpakkingen paracetamol te koop. “Hier zitten er in een doosje maximaal 50 stuks,” vertelt Swart. “Dat is ruim voldoende voor een acute overdosering en kost bovendien heel weinig. De maximale verpakkingsgrootte is vastgesteld op basis van de geadviseerde maximale dosis gedurende acht dagen.” De vraag is of Nederland een soortgelijk besluit als Australië zou moeten nemen. Om het aantal opzettelijke overdosissen terug te dringen, hoeven we dat waarschijnlijk niet te doen. “Voor een onopzettelijke overdosering zal het misschien wel iets uit kunnen maken,” denkt Swart, “omdat iemand die een heel pakje inneemt, waarschijnlijk eerder denkt dat hij of zij wel veel slikt.”
De dupe
De vraag is bovendien in hoeverre het leeuwendeel van de bevolking dat zich wel netjes aan de voorgeschreven dosering houdt, van een dergelijk besluit de dupe is. Want een doosje met veel pillen is best handig om te voorkomen dat je alweer snel zonder komt te zitten. Dat dit onder de mensen speelt, werd tijdens de coronapandemie bijvoorbeeld duidelijk, toen er aan het begin van de pandemie in supermarkten nauwelijks meer paracetamol te verkrijgen was. Toch denkt Swart dat dit wel zal meevallen. “Het middel blijft in Australië overal verkrijgbaar, dus mensen zullen hier geen last van ondervinden,” zo vermoedt ze. “Het kan alleen wel zijn dat het duurder wordt voor mensen die vaak paracetamol gebruiken, omdat kleinere verpakkingen relatief duurder zijn.”
Met het nieuwe besluit hoopt Australië een middenweg te hebben gevonden. Aan de ene kant blijft paracetamol beschikbaar om acute pijn te behandelen, terwijl ze tegelijkertijd de bewustwording van de gevaren van paracetamol willen vergroten en het medicijn veiliger willen maken voor iedereen. Of ze daarin zullen slagen? De toekomst zal het uitwijzen. En naar aanleiding van die resultaten kan vervolgens ook Nederland een besluit nemen en bepalen in hoeverre kleinere verpakkingen het aantal meldingen dat bij het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum binnenkomen, kunnen terugdringen. Voor nu denkt Swart dat het in ieder geval een goede stap is om mensen beter in te lichten, aangezien nog teveel mensen zich niet genoeg van de risico’s bewust zijn. “Een goede voorlichting is belangrijk, omdat paracetamol minder veilig is dan veel mensen denken,” besluit Swart.
