Wetenschappers hebben een enorme waterstofwolk ontdekt die al die tijd vlak onder onze neus verstopt zat.
Deze gigantische gaswolk, die de naam “Eos” heeft gekregen (naar de Griekse godin van de dageraad), bevindt zich op slechts 300 lichtjaar afstand van de aarde, in sterrenkundige termen een steenworp, en is een van de grootste structuren aan onze sterrenhemel. Aan de hemel beslaat hij een gebied ter grootte van 40 volle manen naast elkaar. Zijn massa bedraagt maar liefst 3.400 keer die van onze zon.
De wolk zweeft aan de rand van de ‘Local Bubble’, een reusachtige, met gas gevulde holte in de Melkweg waarin ook wij ons bevinden. Over zo’n 6 miljoen jaar zal Eos volgens de berekeningen verdampen, maar tot die tijd is hij een goudmijn voor astronomen.
Ongeziene reus
Maar hoe kan zoiets groots zo lang onopgemerkt blijven? Normaal gezien speuren astronomen naar moleculaire wolken door te zoeken naar koolstofmonoxide, een stof die radiotelescopen makkelijk oppikken. Maar Eos speelt niet volgens die regels: hij bevat amper koolstofmonoxide en bleef daardoor onzichtbaar voor onze standaardtrucjes.
Het team richtte daarom zijn aandacht op ultraviolette straling die wordt uitgezonden door moleculair waterstof. Dat is de meest voorkomende molecule in het universum, maar ook een lastige om te spotten. Blakesley Burkhart, hoofdonderzoeker van het project, legt het in een persbericht enthousiast uit: “We zagen waterstofmoleculen oplichten door fluorescentie in het verre ultraviolet. Deze wolk gloeit letterlijk in het donker.”
Met behulp van de FIMS-SPEAR, een ultraviolet-spectrograaf (een apparaat dat licht in zijn samenstellende kleuren opsplitst) aan boord van een Zuid-Koreaanse satelliet, konden de wetenschappers dit licht analyseren. Door het op te splitsen in verschillende golflengten, kregen ze Eos eindelijk in het vizier. “Het lag daar gewoon te wachten tot iemand het zou verkennen”, grapt Burkhart.
Een kijkje in de kosmische keuken
Dankzij zijn nabijheid kunnen wetenschappers Eos tot in de kleinste details bestuderen. En dat is een groot cadeau, want moleculaire wolken zoals deze zijn de kraamkamers van sterren en planeten. “We zien hele zonnestelsels ontstaan als we door onze telescopen kijken, maar we weten niet in detail hoe dat gebeurt,” zegt Burkhart. “Onze ontdekking van Eos is opwindend omdat we nu direct kunnen meten hoe moleculaire wolken zich vormen en uiteenvallen en hoe een sterrenstelsel interstellair gas en stof begint om te zetten in sterren en planeten.”
En dan is er nog iets bijzonders: de waterstof in Eos is oud. Heel oud zelfs. Burkhart vertelt: “De waterstof die zich nu in de Eos-wolk bevindt, bestond al ten tijde van de oerknal en viel uiteindelijk op ons sterrenstelsel en smolt samen in de buurt van de zon. Het is dus een lange reis van 13,6 miljard jaar geweest voor deze waterstofatomen.”
Op jacht naar meer
Het team is nog lang niet klaar. Met de ruimtetelescoop James Webb speuren de wetenschappers nu naar meer van dit soort waterstofwolken, zowel dichtbij als aan de randen van het zichtbare heelal. En ze hebben al een spannende primeur te pakken. “Met de James Webb hebben we mogelijk de verste waterstofmoleculen ooit gevonden”, onthult Burkhart. “We hebben dus zowel enkele van de dichtstbijzijnde als de verste gevonden met behulp van ultraviolette straling.”
