Een verblijf in de ruimte blijkt ervoor te zorgen dat het immuunsysteem verzwakt. Slecht nieuws voor astronauten. Maar één schrale troost: eenmaal terug op aarde komt het allemaal weer goed.
De laatste jaren stapelt het bewijs dat astronauten tijdens hun ruimtereizen veel vatbaarder zijn voor infecties, zich op. Zo krijgen astronauten die aan boord van het internationale ruimtestation verblijven bijvoorbeeld opvallend vaak te maken met huidproblemen. “Astronauten maken vaak melding van een droge, rode en jeukende huid en huidinfecties leiden soms tot pusvormende wonden op bijvoorbeeld de polsen, vingers en voeten,” vertelt onderzoeker Odette Laneuville. En ook luchtwegaandoeningen komen regelmatig voor. “Een verstopte neus, ontsteking van het neusslijmvlies, niesen en keelontsteking,” somt Laneuville op. En naast de luchtwegen worden ook andere delen van het lichaam vatbaarder voor infecties. Zo komen bijvoorbeeld ook blaasontstekingen vrij regelmatig voor. Het hint er voorzichtig op dat het immuunsysteem in de ruimte niet bijzonder goed functioneert.
Herpesvirussen
Dat lijkt bovendien verder te worden onderschreven door het feit dat in de urine en het speeksel van astronauten tijdens hun verblijf in de ruimte vaker en meer actieve virusdeeltjes van herpesvirussen – zoals het epstein-barrvirus, het varicella-zostervirus (veroorzaker van gordelroos) en het herpes-simplexvirus (veroorzaker van koortslippen) – worden aangetroffen. “Ons lichaam doet voor sommige virussen, zoals het epstein-barrvirus, het varicella-zostervirus en het herpes-simplexvirus, dienst als gastheer,” legt Laneuville uit. “Die virussen vertoeven slapend of inactief in ons lichaam, wachtend tot het immuunsysteem verzwakt.” En een reis naar de ruimte lijkt dat immuunsysteem dus zodanig te verzwakken dat die virussen weer de kop op kunnen steken.
Genexpressie
Maar hoe komt het nu precies dat het immuunsysteem in de ruimte minder goed functioneert? Laneuville en collega’s hebben zich in die vraag vastgebeten en onthullen nu in het blad Frontiers in Immunology hoe het precies zit. “Wij tonen aan dat de expressie van veel genen die verband houden met immuunfuncties snel afneemt zodra astronauten de ruimte bereiken,” aldus Laneuville.
Het onderzoek
De onderzoekers trekken die conclusie nadat ze zich bogen over de genexpressie in leukocyten (witte bloedcellen) van 14 astronauten. Onder hen waren 11 mannen en 3 vrouwen die tussen 2015 en 2019 minimaal 4,5 en maximaal 6,5 maand in het internationale ruimtestation verbleven. De bestudeerde leukocyten waren op verschillende momenten – voorafgaand, tijdens en na de ruimtevlucht – verzameld. Het onderzoek onthult dat de expressie van sommige genen die een belangrijke rol spelen binnen het immuunsysteem tijdens een ruimtereis verandert. En die veranderingen zouden ten grondslag liggen aan het zwakkere immuunsysteem waar de tanende gezondheid van de astronauten van getuigt. “Een zwakker immuunsysteem vergroot de kans op infectieziekten,” stelt onderzoeker Guy Trudel. “Een functioneel immuunsysteem stelt ons in staat om – door een complexe defensie gericht op de ziekteverwekkers op te tuigen – asymptomatisch te blijven,” voegt Laneuville toe. “Daarnaast zorgt het immuunsysteem ervoor dat latente (inactieve, red.) virussen in ons lichaam inactief blijven.”
Zorgwekkend
Dat het immuunsysteem in de ruimte minder goed functioneert, is zorgwekkend. Zeker met het oog op de toekomst wanneer de mensheid verder gelegen bestemmingen gaat bezoeken en dus ook gedurende langere tijd in de ruimte zal vertoeven. “Bekende strategieën om de negatieve impact die de ruimte op het menselijk lichaam – en dus ook het immuunsysteem – heeft, te bestrijden, zijn voornamelijk: veel lichaamsbeweging en goed eten. Maar dat heeft slechts een beperkt effect. Preventieve maatregelen die ervoor zorgen dat het menselijk lichaam ook in de ruimte in staat blijft om een verdediging tegen ziekteverwekkers op te tuigen, zijn er nog niet. De beste manier om een infectie met ernstige symptomen te voorkomen, is waarschijnlijk het tijdig detecteren van de infectie. Dat zal zeker cruciaal zijn voor ruimtereizigers met beperkte toegang tot zorg en medicatie en beperkte evacuatiemogelijkheden.”
Wie aan de zwaartekracht van de aarde weet te ontsnappen, ontsnapt dus nog niet aan herpesvirussen, luchtwegaandoeningen en huidproblemen. Sterker nog: doordat het immuunsysteem in de ruimte verzwakt, lijken ruimtereizigers daar alleen maar vatbaarder voor te worden. Zo schetsen de onderzoekers een weinig rooskleurig beeld voor (toekomstige) astronauten. Gelukkig komen de onderzoekers in dezelfde studie ook nog met een klein beetje goed nieuws. Zo blijkt de expressie van genen die een belangrijke rol spelen binnen het immuunsysteem weer in ere hersteld te worden wanneer astronauten terugkeren op aarde. Meestal binnen een paar weken al – wat overigens wel betekent dat astronauten ook in de eerste weken na terugkeer op aarde vatbaarder zijn voor ziektes – maar in ieder geval binnen een jaar na terugkeer. Onduidelijk blijft nog even wanneer de weerstand dan weer helemaal op peil is. De onderzoekers vermoeden dat dat onder meer afhankelijk is van de leeftijd en het geslacht van de astronauten.
