Arctische vogels zetten hun immuunsysteem ‘s winters op een lager pitje om energie te besparen

De energie die ze door deze riskante zet overhouden, gebruiken ze vervolgens om zichzelf warm te houden en naar voedsel te zoeken.

In het extreem koude en barre Noordpoolgebied leeft de weerbarstige spitsbergensneeuwhoen. Deze optimistische vogel leeft het meest noordelijk van alle bestaande landvogels. Om onder zulke strenge klimatologische omstandigheden te kunnen leven, zijn specialistische aanpassingen nodig om onderaan de streep voldoende energie over te houden. En de spitsbergensneeuwhoen gaat daarin geen uitdaging uit de weg.

Spitsbergensneeuwhoen
“De spitsbergensneeuwhoen is een ondersoort van de alpensneeuwhoen,” vertelt onderzoeker Andreas Nord aan Scientias.nl. “De spitsbergensneeuwhoen komt echter alleen voor op Spitsbergen en Frans Jozefland en is een stukje groter dan zijn naaste familielid. Het belangrijkste verschil is dat de spitsbergensneeuwhoen aan het begin van de herfst een intensieve voedingsperiode doorgaat, waarbij hij veel vet opslaat en zijn lichaamsgewicht vrijwel verdubbelt. Dit zorgt voor isolatie en energieopslag in de winter.” Je vraagt je misschien af waarom een vogel zo noordelijk, in een extreme en onverbiddelijke omgeving leeft. “De vogel koos hier waarschijnlijk niet zelf voor,” legt Nord desgevraagd uit. “Hij is hier waarschijnlijk gewoon ooit terecht gekomen. Omdat hij een aantal unieke aanpassingen heeft ontwikkeld, gedijt hij prima in deze meedogenloze omgeving van kou en duisternis.”

De spitsbergensneeuwhoen. Afbeelding: Andreas Nord

Energiebesparende modus
Onderzoekers weten dat Arctische dieren specialisten zijn geworden in het besparen van energie. Maar hoe zit dit eigenlijk precies bij de spitsbergensneeuwhoen? In de nieuwe studie besloot een onderzoeksteam het immuunsysteem van de spitsbergensneeuwhoen aan een nadere inspectie te onderwerpen. En tot hun verbazing ontdekten ze een bijzondere energiebesparende methode. “We hebben ontdekt dat de vogels gedurende de vijf maanden van het jaar dat het donker is, hun immuunsysteem op een lager pitje zetten om energie te besparen,” zegt Nord. “Deze energie gebruiken ze vervolgens om zichzelf warm te houden en naar voedsel te zoeken. Als het daglicht terugkeert, wordt ook het immuunsysteem weer sterker.”

Zwak immuunsysteem
Een zwakker immuunsysteem maakt dus waarschijnlijk deel uit van de aanpassing om ‘s winters energie te besparen. En aan de ene kant is dit best een slimme zet van de spitsbergensneeuwhoen. “Het risico om zo ver in het noorden in de winter ziek te worden is kleiner dan wanneer het in de zomer warmer wordt,” legt Nord uit. Bovendien is een sterk immuunsysteem in het ongenadige noordpoolgebied ook gewoon minder nodig. Maar aan de andere kant klinkt het ook best riskant. “Ik ben het ermee eens dat het een beetje een gok is,” zegt Nord. “Ik denk dat als het zou kunnen, de vogels hun immuunsysteem in stand zouden houden. Waarschijnlijk is het dus een noodzakelijke keuze geweest. En ergens is het ook wel logisch: de dood door verhongering is definitief. Maar het oplopen van een ziekte is slechts een risico; het kan ook niet gebeuren.”

Achterliggend mechanisme
Hoe de spitsbergensneeuwhoen zijn immuunsysteem precies controleert, is onbekend. Maar de onderzoekers gaan er vanuit dat ze dit op een soortgelijke manier doen als andere gewervelde dieren. Bovendien zou melatonine – het slaaphormoon – een rol kunnen spelen. Dit hormoon neemt namelijk toe wanneer het donker wordt en reageert dus op een seizoenswisseling.

Wat dat betreft zit er dus best iets in. Maar is het verzwakken van het immuunsysteem echt de beste manier om energie te besparen? “Het is niet de meest effectieve manier,” meent Nord. “We weten dat deze vogels tijdens de winter veel minder bewegen. En op deze manier besparen ze ook veel energie. We denken echter dat een verzwakt immuunsysteem een belangrijke toevoeging is. De vogels bevinden zich in zo’n barre omgeving dat ze elk soort ‘lek’ van energie proberen te dichten.”

Andere dieren
Bovendien is de spitsbergensneeuwhoen niet de enige die deze tactiek erop nahoudt. “Het is bekend dat verschillende andere dieren hun immuunsysteem verzwakken wanneer ze beperkte hulpbronnen hebben,” zegt Nord. “Bijvoorbeeld wanneer ze voor jongen moeten zorgen of wanneer ze een slechte lichaamsconditie hebben. We waren echter wel verrast dat de spitsbergensneeuwhoen dit in de tijd van het jaar doet wanneer hij het dikst is. Ook spitsbergensneeuwhoenen die in gevangenschap leven en die dus toegang hebben tot voldoende voedsel verzwakken hun immuunsysteem in de winter. Het lijkt er dus op dat het eerder een aanpassing is aan de duisternis dan door een slechte lichaamsconditie.”

Nadelige gevolgen
Uit de bevindingen blijkt dat de spitsbergensneeuwhoen een werkende methode heeft gevonden om te kunnen overleven in extreme omgevingen. Maar nu tijden veranderen kan hun aanpassing echter ook eerder een vloek dan een zegen zijn. “Het kan nadelige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer klimaatverandering doorzet en trekvogels eerder in het Noordpoolgebied aankomen en later vertrekken,” legt Nord uit. “Bovendien komen er steeds meer toeristen aan land op plaatsen waar mensen nog niet eerder voet hebben gezet. Deze scenario’s effenen de weg voor een verhoogd risico op ziektes. Het kan een bedreiging vormen voor dieren die zich hebben aangepast aan het noordpoolgebied waar een sterk immuunsysteem eerder niet nodig was.”

Toekomst
De vraag is dus hoe de toekomst van de spitsbergensneeuwhoen eruit zal zien. “De spitsbergensneeuwhoen is momenteel nog steeds een vrij veel voorkomende vogel en ik denk dat dat zo zal blijven,” zegt Nord. “Maar ze bevinden zich wel op glad ijs, zeker aangezien hun omgeving het meest onderhevig is aan klimaatverandering en het aantal bezoekers toeneemt. Hun algemene stressniveau gecombineerd met de inherente eigenschappen van de vogels betekent dat ze mogelijk sterker reageren op ziekteverwekkers die de natuur op lagere breedtegraden in dezelfde mate bijna niet zou beïnvloeden. Dit zijn dan ook belangrijke zorgen die we hebben.”

Al met al laat de studie zien dat de natuur telkens weer verrast. “Het zwakke immuunsysteem en de lange hersteltijd – meer dan een week – verschilt aanzienlijk met wat we weten van andere vogelsoorten,” zegt Nord. En dat maakt deze met een dik verenkleed bepakte vogel die één van de meest onverbiddelijke omgevingen op onze aardbol bewoont, dan ook reuze interessant. Wat de toekomst voor deze vogel in pacht heeft? Laten we het beste hopen.

Bronmateriaal

"Arctic wildlife uses extreme method to save energy" - Lund University

Interview met Andreas Nord

Afbeelding bovenaan dit artikel: By Ómar Runólfsson via Wikimedia Commons

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd