Zonder enige wetenschappelijke opleiding te hebben genoten, groeide Van Leeuwenhoek uit tot een onderzoeker van wereldformaat.
Het is vandaag 384 jaar geleden dat Antoni van Leeuwenhoek het levenslicht zag. Een mooi moment om eens terug te blikken op het opmerkelijke leven van deze amateur-onderzoeker.
Wat heeft hij gedaan?
Antoni van Leeuwenhoek ontwikkelde zijn eigen microscopen – na zijn dood bleek hij er wel 531 te hebben! – en gebruikte ze voor biologisch onderzoek. Zo legde hij bijvoorbeeld een druppel water onder zijn zelfgebouwde microscoop en ontdekte vervolgens een geheel nieuwe wereld waarvan niemand wist dat deze bestond: een microscopische wereld. In de druppel water zag hij ‘kleijne diertgens’ (bacteriën) die nog nooit iemand had gezien. In de jaren die volgden, legde hij nog veel meer stoffen onder de microscoop en ontdekte zo onder meer bloedcellen en spermacellen.
Waarom is hij zo bijzonder?
Van Leeuwenhoek was geen wetenschapper. Hij had geen wetenschappelijke opleiding genoten en werkte onder meer als zijdehandelaar en gemeenteambtenaar. En juist hij – een bevlogen amateur-onderzoeker – deed deze grootse ontdekkingen. Hij schreef er brieven over en stuurde deze naar de medicus Reinier de Graaf. De Graaf bracht Van Leeuwenhoek vervolgens in contact met het wetenschappelijke instituut de Royal Society in Londen. De wetenschappers aldaar hadden er grote moeite mee om de ontdekkingen van Van Leeuwenhoek – niet eens een ‘echte’ wetenschapper – te geloven. Tot ze zelf zagen wat Van Leewenhoek had gezien: een drukke, microscopische wereld in een druppel water. De Royal Society publiceerde de brieven van Van Leeuwenhoek en de amateur-onderzoeker uit Delft werd wereldberoemd en mocht zich onder meer verheugen op bezoeken van de koningin van Engeland en de tsaar van Rusland.
Hoe is het mogelijk?
We kunnen rustig stellen dat Van Leeuwenhoek briljant was. Zijn microscopen waren bijzonder ingewikkeld – naar verluidt konden zelf de onderzoekers van de Royal Society er niet mee overweg. Daarnaast kunnen we Van Leeuwenhoek als autodidact natuurlijk ook rustig beschouwen als een doorzetter. Vermoed wordt dat hij zijn kennis omtrent microscopen en het bouwen ervan deels vergaarde door zijn netwerk – met daarin kunstenaars, een lenzenslijper en chirurgijn – te benutten. Maar dat doet niets af aan het vakmanschap van Van Leeuwenhoek: uiteindelijk wist hij de microscopen toch op eigen houtje te bouwen.
Hoe zagen zijn microscopen er dan precies uit?
Zoals gezegd had Van Leeuwenhoek er meer dan 500. Deze microscopen konden tussen de 40 tot 270 maal vergroten. Een aantal van deze microscopen zijn in het bezit van Museum Boerhaave. Helaas zijn de meeste microscopen door de tijd heen echter verloren gegaan: voor zover we weten zijn er slechts elf bewaard gebleven. Maar veel belangrijker dan Van Leeuwenhoeks gereedschappen zijn natuurlijk zijn bevindingen die de wereld werkelijk veranderd hebben.
Van Leeuwenhoek wordt tot op de dag van vandaag gezien als de grondlegger van de micro-biologie. En in 2004 eindigde hij nog op de vierde plaats tijdens de verkiezing van ‘De grootste Nederlander’.